voorouders voor aan zijn vader Sethy I,
dodentempel van Sethy I, Abydos.
Manetho was een Egyptische priester en historicus. Over zijn leven is weinig bekend. Vermoedelijk is hij aan het eind van de 4de eeuw v.Chr. geboren in Djebnetjer, door de Grieken verbasterd tot Sebennytos. Dat is het huidige Samannoed, een plaats in het noorden van de Nijldelta. Maar er zijn ook bronnen die Mendes of Heliopolis als mogelijke geboorteplaats vermelden.
In het Oudegyptisch luidt zijn naam: Mery-en-netjer-aä wat ‘geliefd door de grote god’ betekent. Zijn ouders wilden hiermee duidelijk de vroomheid van de familie benadrukken. Net als zovele anderen uit zijn tijd werd hij priester en hij diende waarschijnlijk in de tempel van Ra in Heliopolis. Hij maakte carrière tijdens de regeringen van Ptolemaeus I Soter (305 – 285 v.Chr.) en Ptolemaeus II (285 – 246 v.Chr.).
In opdracht van Ptolemaeus I werd er in diezelfde tijd een cultus voor de god Serapis ontwikkeld in Carthago. Serapis was een Hellenistische god, een mengvorm tussen Osiris en de stiergod Apis. Mogelijk was Manetho betrokken bij de oprichting van deze cultus. In de tempel van Serapis in Carthago is namelijk een voetstuk van een beeld gevonden met de naam Manetho erop.
Manetho kon in ieder geval hiërogliefen lezen, hoewel hij in het Grieks schreef. Mogelijk heeft hij verhandelingen geschreven over andere onderwerpen zoals Egyptische religie, de uitoefening van de godencultus, festivals, rituelen en religie en medicijnen. Maar omdat niets ervan bewaard is gebleven is het ook mogelijk dat niet alle werken ooit geschreven zijn. Manetho schreef vooral voor de nieuwe Macedonische heersende klasse. Wellicht voelde hij het als zijn verantwoordelijkheid om hen te informeren over de cultuur en gewoonten van het land waarin ze woonden.
Zijn belangrijkste werk heet de Aegyptiaca dat hij opdroeg aan Ptolemaeus II. Dit moet een monumentaal werk zijn geweest bestaande uit drie delen. Het behandelde de geschiedenis van Egypte. Voor dit historische werk ontleende hij waarschijnlijk veel informatie uit tempelarchieven, waar hij als priester toegang toe had. Het werk zelf is helaas niet bewaard gebleven. Het is alleen bekend uit secundaire bronnen, met name uit de geschriften van de joodse historicus Flavius Josephus (ca. 37 – 100 n.Chr) en drie christelijke auteurs Sextus Julius Africanus (ca. 160 – 240 n.Chr), Eusebius van Caesarea (ca. 263 – 339 n.Chr.) en Georgius Syncellus (ca. 800 n.Chr).
Desondanks is de invloed van dit werk nog steeds groot. In de Aegyptiaca heeft hij de enorme rij faraonische heersers ingedeeld in hanteerbare groepen, gebaseerd op de vermoedelijke familierelaties, in zogenaamde dynastieën. Zijn chronologie omvatte 30 dynastieën, beginnend bij de stichter van de 1ste dynastie, Menes (Narmer) en eindigend met de laatste farao van de 30ste dynastie, Nectanebo II, (Nachthorheb). Zijn informatie kon Manetho niet alleen halen uit de tempelarchieven maar ook uit andere geschreven bronnen. Zo staat er op een van de wanden in de dodentempel van Sethy I in Abydos een uitgebreide koningslijst, beginnend bij de dynastie van Menes en eindigend bij Sethy I.
van Sethy I, Abydos.
De chronologische indeling van Manetho is sindsdien altijd in gebruik gebleven. Zo werd deze door Jean-François Champollion gebruikt om de volgorde van de cartouches te bepalen die hij ontdekt had tijdens het ontcijferen van het hiërogliefenschrift. Voor de volledigheid is aan de chronologie later nog de 31ste dynastie toegevoegd. Dit was de tijd van de Perzische veroveraars die Egypte korte tijd geregeerd hebben totdat Alexander de Grote het land veroverde.
Daarnaast zijn de dynastieën nog verder verdeeld in de tijdvakken Vroegdynastische Tijd, Oude Rijk, Eerste Tussenperiode, Middenrijk, Tweede Tussenperiode, Nieuwe Rijk, Derde Tussenperiode, Late Tijd, Ptolemaeën Tijd en Romeinse Tijd. Op basis van onderzoek zijn er nieuwe inzichten ontstaan over de dynastieën. Zo regeerden in bepaalde periodes verschillende heersers tegelijkertijd over delen van Egypte. De 22ste, 23ste en 24ste dynastie worden daarom tegenwoordig beschouwd als dynastieën die elkaar in ieder geval gedeeltelijk overlapten.
Uit recent onderzoek is ook gebleken dat sommige dynastieën, zoals de 7de, niet bestaan hebben maar gebaseerd zijn op verkeerde interpretaties van de archieven. De 9de en de 10de dynastie hebben betrekking op één koninklijke familie en niet op twee verschillende. Maar afgezien van deze aanpassingen is de chronologie van Manetho tijdloos gebleken en wordt deze nog steeds door Egyptologen gehanteerd.
Ga voor een volledig overzicht van de dynastieën en de koningsnamen naar: www.koningslijst.nl.
JR
Bronnen:
– Het oude Egypte in woord en beeld – T. Wilkinson
– Lives of the Ancient Egyptians – T. Wilkinson
– The illustrated dictionary of Ancient Egypt – I. Shaw en P. Nicholson
– Het oude Egypte – T. Wilkinson