detail van Nefertari en de godin Isis.
Het graf van Nefertari, QV 66, is wellicht één van de mooiste graven van Thebe. Het is ontdekt in 1904 door Ernesto Schiaparelli in het Dal der Koninginnen. Helaas was het graf leeggeroofd en waren slechts enkele restanten van de grafinventaris achtergebleven, waaronder een gedeelte van het deksel van een rood granieten sarcofaag. Dit fragment bevindt zich momenteel in het Museo Egizio in Turijn.
Verder lagen er ongeveer dertig beschadigde sjabti’s, fragmenten van houten kisten, enkele scarabeeën en een paar sandalen. De mummie van Nefertari is nooit teruggevonden. De enige menselijke resten die in het graf zijn aangetroffen zijn twee knieën van een mummie.
Tussen 1986 en 1992 heeft het Getty Conservation Institute in een uitgebreid restauratieproject de wanden van het graf weten te consolideren. Vanwege de slechte kwaliteit van de rotswand hebben de schilders in de oudheid diverse lagen pleister aangebracht voordat ze met schilderen begonnen. Het geringe grondwater in dit gebied is door de eeuwen heen langzaam doorgesijpeld in de rotswanden.
Dit proces is versterkt door de bouw van de Assoeandam. Het water heeft het zout in de kalksteen voor een deel opgelost. Dit opgeloste zout is kristallen gaan vormen onder de pleisterlaag op de grafwanden. Op verscheidene plaatsen liet de pleisterlaag daardoor los.
Het Getty Conservation Institute heeft de afbeeldingen zo goed mogelijk gestabiliseerd maar delen van de schilderingen zijn helaas verloren gegaan. Om verdere aftakeling te voorkomen is het graf voor het publiek gesloten. Slechts zeer selecte gezelschappen kunnen toegang verkrijgen.
Een trap van 18 treden vormt de toegang tot het graf. Deze toegang leidt naar een voorvertrek met aan de oostkant een kleine hal richting een zijvertrek. De west- en noordwand zijn voorzien van een soort bank of mastaba. Op basis van de geschilderde voorstellingen op de wanden diende deze brede rand voor het plaatsen van kisten. Hierin zaten de rituele voorwerpen die werden gebruikt bij de begrafenisrituelen.
In het midden van de noordwand leidt een trap met een sleephelling in het midden naar beneden naar de grafkamer die is voorzien van vier zuilen. In de verzinking in de vloer in het midden van deze vier zuilen heeft oorspronkelijk de sarcofaag gestaan. In elk van de drie zijwanden bevindt zich nog een kleiner zijvertrek.
Het graf is voorzien van prachtige, verfijnde schilderingen met veel uitgewerkte details zoals bijvoorbeeld in de kleding van de godinnen, en het gezicht en de gierenkap op het hoofd van Nefertari.
De ligging van het graf is niet, zoals gebruikelijk, van oost naar west gericht. Doordat het graf van Nefertari op de noordhelling van het Dal der Koninginnen is aangelegd, heeft het een zuid naar noord oriëntatie. De kunstenaars losten dit probleem meestal op door de aangebrachte schilderingen symbolisch wel van oost naar west te richten.
Zo is Wadjet als godin van het noorden steeds aan de rechterkant in het graf te zien en Nechbet, godin van het zuiden, steeds aan de linkerkant van het graf. Hierdoor krijgt men de illusie naar het westen te gaan.
In het graf zijn geen afbeeldingen te vinden uit het dagelijks leven van Nefertari. Alle afbeeldingen in het graf hebben betrekking op haar reis door het dodenrijk en de wedergeboorte in de nieuwe dag zoals staat beschreven en afgebeeld in het Dodenboek. In de bovenste vertrekken hebben de afbeeldingen betrekking op het klaarmaken van het lichaam, en het voorstellen van Nefertari aan de diverse goden.
De afbeeldingen lager in het graf hebben betrekking op de stadia tijdens de nachtelijke hemelreis langs allerlei demonen en poortwachters. Alle plafonds van de vertrekken in het graf zijn voorzien van een donkerblauwe achtergrond met daarop gele vijfpuntige sterren geschilderd. Deze sterren staan niet alleen symbool voor de nacht, maar stellen tevens de circumpolaire sterren voor. De sterren die altijd zichtbaar zijn aan de hemel en symbool staan voor de zielen van de goden en de overledenen.
LdJ
Lees ook: Het graf van Nefertari – decoraties
Bekijk ook de koningskaart van haar man Ramses II
Bronnen:
– The tomb of Nefertari, House of Eternity – J.K. McDonald
– De Schatten van Luxor en de Vallei der Koningen – K.R. Weeks
– Dal der Koningen – A. Siliotti