Op de westoever van de Nijl aan de rand van het vruchtbare gebied in Kom el-Hetan staan de Memnon-kolossen. Het zijn twee enorme zitbeelden van farao Amenhotep III uit de 18de dynastie. Elk beeld is uit één stuk kwartsiet gehouwen en circa 20 meter hoog. Het gewicht van ieder beeld, exclusief het voetstuk, wordt geschat op circa 1.000 ton.
Volgens de inscripties op de beelden zou het gesteente afkomstig zijn uit de steengroeven van Gebel el-Ahmar nabij het moderne Caïro. Geologisch onderzoek toont echter aan dat Assoean aannemelijker is. Oorspronkelijk werden de beelden ‘heerser der heersers’ genoemd, wat duidt op de onbeperkte goddelijke macht die de koning bezat.
De twee zitbeelden markeren de plaats waar eens de eerste pyloon van de dodentempel van Amenhotep III stond. Het complex besloeg 37 hectare bij een omtrek van 700 bij 550 meter. De tempel had drie pylonen die naar de grote zonnehof leidden. Bij de tweede pyloon zijn de resten gevonden van zittende kwartsieten figuren en bij de derde pyloon resten van twee zittende albasten figuren. Amenhotep zoon van Hapoe was de architect van de dodentempel en daarmee waarschijnlijk ook verantwoordelijk voor de vervaardiging en het transport van de zitbeelden. Een internationaal team van archeologen werkt momenteel aan het conserveren van de restanten van de dodentempel van Amenhotep III.
Tijdens een aardbeving in 27 v.Chr. is vooral het noordelijke, rechter beeld ernstig beschadigd geraakt. Er ontstonden scheuren in de bovenkant van het beeld. Sindsdien maakte het in de ochtend een fluitend geluid. Waarschijnlijk onder invloed van de zon zette de lucht in de ontstane spleten uit en ontsnapte met een fluitend geluid.
De Griekse bezoekers associeerden de beelden met de mythische Ethiopische koning Memnon. Memnon was een zoon van Eos, de godin van de dageraad. Tijdens de Trojaanse oorlog was hij een bondgenoot van de Trojanen in hun strijd tegen de Grieken. Hij sneuvelde al jong in een gevecht tegen Achilles. Sindsdien beklaagde hij zich in de ochtend bij zijn moeder Eos over zijn trieste lot. Het geluid dat het beeld voortbracht werd gezien als zijn jammerzang.
De Memnon-kolossen, zoals de beide zitbeelden tegenwoordig bekend staan, danken aan deze mythe hun naam. Een bezoek aan het ‘zingende’ beeld vormde in de oudheid een hoogtepunt van elke Egypte-reis. De benen van het beeld staan dan ook vol met Griekse en Latijnse graffiti van bezoekers die de stem van Memnon hebben gehoord.
Rijksplanten.
Diodorus van Sicilië heeft als eerste geschreven over de Memnon-kolossen. Ook de Griekse historicus en geoloog Strabo heeft de beelden bezocht. Hij geloofde echter niet in het ‘zingen’ van het noordelijke beeld, maar dacht dat de priesters er een truc mee uithaalden. Later geloofde hij dat de goden er de hand in hadden.
De Romeinse keizer Hadrianus heeft de zitbeelden in het jaar 130 n.Chr. bezocht. De dichteres Julia Balbilla, die met Hadrianus en zijn vrouw Sabina was meegereisd, graveerde vier lofdichten op het linkerbeen van het fluitende beeld op de plek waar de ochtendzon als eerste scheen. De gedichten zijn geschreven in het Grieks, als eerbetoon aan de bekende dichteres Sappho, die tussen 625 en 570 v.Chr. leefde. Deze inscripties zijn nog altijd leesbaar.
In het jaar 199 n.Chr. is het bovengedeelte van het noordelijke beeld onkundig gerestaureerd op het bevel van keizer Septimius Severus. De scheuren werden opgevuld en vanaf die tijd produceert het beeld geen geluid meer.
Het zuidelijke zitbeeld is het best bewaard gebleven. Naast de onderbenen van de op zijn troon zittende Amenhotep III staan zijn grote koninklijke echtgenote Teje en aan de andere kant een niet bij naam genoemde dochter. Op het noordelijke zitbeeld staat aan de linkerkant naast het onderbeen van de koning zijn moeder Moetemwia. Aan de rechterkant staat wederom zijn grote koninklijke echtgenote Teje.
Er staat ook nog een klein beeld tussen de knieën van de koning, mogelijk stelt dit zijn oudste dochter Satamon voor. Hiermee worden er drie generaties koningsvrouwen afgebeeld. Op de zijkanten van de beide tronen staat Hapi, de god van de Nijloverstroming prominent afgebeeld. Hij wordt in zijn karakteristieke houding getoond waarbij hij de witte lis als plant van Opper-Egypte samenbindt met de papyrus als plant van Neder-Egypte. Deze afbeelding symboliseert de vereniging van de beide landen.
RR
Bekijk ook de koningskaart van Amenhotep III
Bronnen:
– The illustrated dictionary of ancient Egypt – I. Shaw en P. Nicholson
– Het oude Egypte – T. Wilkinson
– Zonnekoning van Egypte – L. Fletcher
– Heilige plaatsen in het oude Egypte – L. Oakes
– De schatten van Luxor en de Vallei der Koningen – K.R. Weeks
– Foto’s – Roel Rijsdam