Dal der Koningen, Loeksor.
Horemheb is de 15de farao van de 18de dynastie volgens de Koningslijst. Voordat Horemheb farao werd, was hij generaal in het leger van Toetanchamon. In die periode had hij al een generaalsgraf laten aanleggen in Sakkara. Maar toen hij farao werd, werd er voor hem een nieuw graf aangelegd in het Dal der Koningen, KV 57.
Het koningsgraf van Horemheb is niet volledig voltooid. Mogelijk is het werk aan het koningsgraf pas laat in de regeerperiode van Horemheb begonnen en was het nog niet af toen hij stierf.
De plattegrond van het koningsgraf van Horemheb kan gezien worden als een overgang naar de grafarchitectuur die in de 19de en vroeg 20ste dynastie in gebruik was. De graven uit de 18de dynastie hebben een as die een rechthoekige draai maakte voordat deze in de grafkamer uitkwam. Deze graven hebben ook een diepe ligging met steile trappen en relatief lange gangen. KV 57 heeft een as met een lichte verspringing naar links en lange steile gangen.
De graven uit de 19de en begin 20ste dynastie hebben een rechte as van de ingang naar de grafkamer en hebben een minder diepe ligging. De wanden van de gangen in de graven uit de 18de dynastie en van het koningsgraf van Horemheb zijn ruw afgewerkt en ongedecoreerd. In de 19de en 20ste dynastie worden de wanden van de gangen voor het eerst voorzien van decoraties.
In het graf van Horemheb worden de decoraties in beschilderd verhoogd reliëf aangebracht. Voor die tijd werden de decoraties geschilderd op een gepleisterde ondergrond. Ook de decoraties in de grafkamer veranderen. In de graven uit de 18de dynastie worden voorstellingen uit het Amdoeat afgebeeld. In het graf van Horemheb worden scènes uit het Poortenboek getoond. Horemheb is bovendien de eerste koning die wordt afgebeeld terwijl hij aanbidt en offert aan de goden. Oudere afbeeldingen tonen de koning slechts statisch poserend met een godheid.
aan Osiris.
De schachtkamer in KV 57 is de eerste ruimte die gedecoreerd is. Deze ruimte had een diepe uitgehakte schacht die mogelijk bestemd was om grafrovers of het water van eventuele overstromingen tegen te houden. De scènes tonen Horemheb in aanwezigheid van meerdere goden.
Via een dalende trap wordt het voorvertrek bereikt dat vlak voor de grafkamer ligt. Ook hier zijn soortgelijke afbeeldingen aangebracht als in de schachtkamer. Horemheb wordt hier afgebeeld in aanwezigheid van de goden Anoebis, Hathor, Horus, Isis, Ptah, Nefertem en Osiris. De godin Maät staat in de toegang van de grafkamer.
De grafkamer bestaat uit twee ruimtes. De eerste is een zuilenkamer met zes zuilen. Via een paar treden wordt de tweede iets lager liggende ruimte bereikt. Beide ruimtes bevatten een zijkamer aan de rechterzijde en twee zijkamers aan de linkerzijde. Deze werden gebruikt voor de opslag van de grafinventaris.
De decoraties op de muren van deze ruimtes zijn afkomstig uit het Poortenboek. De teksten zijn incompleet. Op de voorste muur staat het tweede uur. Op de linkermuur staan de teksten van het tweede, vierde en vijfde uur. Op de rechtermuur staan de teksten van het derde en zesde uur. De achterwand bevat ook nog een deel van het zesde uur. Het plafond van de grafkamer is gedecoreerd met gele sterren op een donkerblauwe ondergrond. Dit symboliseert het nachtelijk hemelgewelf.
De decoraties op de wanden zijn nooit afgemaakt. De verschillende stadia van de werkzaamheden zijn goed te zien. Zo wordt duidelijk hoe de arbeiders te werk gingen. Na het uithakken van een ruimte werden de muren geëgaliseerd met een laagje gips (gesso). Vervolgens werden de teksten en afbeeldingen met rode inkt op de muren aangebracht. Een ervaren schrijver controleerde het werk, bracht eventuele verbeteringen met rode inkt aan en maakte daarna de definitieve versie in zwarte inkt. De correcties varieerden van het corrigeren van spelfouten tot en met het verbeteren van de verhoudingen van de figuren. Daarna werd de achtergrond weggesneden en werden details van de figuren verder vormgegeven. Als laatste werden de figuren met verf ingekleurd.
De sarcofaag van Horemheb van rood graniet is nog in situ. Op de sarcofaag zijn in verzonken reliëf scènes aangebracht die met gele verf zijn ingekleurd. Op de linkerzijde staan Hapi, Anoebis en Kebehsenoeëf en op de rechterzijde Doeamoetef, Anoebis en Amset. Op elke hoek staat een van de godinnen Isis Nephtys, Selket en Neith. Ze staan met uitgestrekte vleugels om de mummie te beschermen.
Het graf van farao Horemheb werd in februari 1908 ontdekt door de Britse archeoloog Edward Ayrton (1882 – 1914). Het graf is al in de oudheid geplunderd, maar grafrovers lieten een deel van de grafinventaris achter. Edward Ayrton werkte in opdracht van de Amerikaanse miljonair Theodore Davis (1838 – 1915). Na de ontdekking verklaarde Davis: ‘Nu is het Dal der Koningen uitgeput’. Niets bleek minder waar, want 14 jaar later werd het graf van Toetanchamon ontdekt door Howard Carter.
JR
Bekijk ook de koningskaart van Horemheb.
Bronnen:
– Het dal der Koningen – redactie K.R. Weeks
– De schatten van Luxor en de Vallei der Koningen – K.R. Weeks
– The Complete Valley of the Kings – N. Reeves en R.H. Wilkinson
– Foto onvoltooide afbeelding – Roel Rijsdam