De godin Bastet

De godin Bastet    was oorspronkelijk een leeuwgodin.
Haar naam betekent: ‘zij van de basj’   , een soort zalfpotje. Bastet vertegenwoordigt de vreedzame aspecten van gevaarlijke godinnen, zoals Sachmet en Pachet. In de loop der tijd ontwikkelt Bastet zich tot een kattengodin. Net als andere leeuwgodinnen wordt Bastet beschouwd als een dochter van de zonnegod Ra. Zij wordt ook wel ‘de kat van Ra’ genoemd die met een scherp mes de slang Apopis, de vijand van de zonnegod, vernietigt.

Al in de Vroegdynastische Periode was Bastet een belangrijke godin. Op stenen werktuigen van farao Hetepsechemoey uit de 2^de dynastie wordt ze afgebeeld als een vrouw met het hoofd van een leeuwin zonder manen. In haar ene hand draagt ze een scepter en in de andere hand het anch-teken, het symbool voor leven. In de daltempel van de piramide van farao Chafra (4^de dynastie) worden de namen van slechts twee godinnen vermeld: de koegodin Hathor als vertegenwoordiger van het zuiden en Bastet als godin van het noorden.

In de Piramideteksten (PT) worden de wrede eigenschappen van Bastet vermeld, maar wordt ze ook genoemd als moeder en verzorgster van de koning (PT 1111). In de Sarcofaagteksten (CT) wordt Bastet genoemd als de beschermster van de overledene.

Vanaf het Middenrijk, als de nadruk meer komt te liggen op haar zachtaardige eigenschappen, wordt Bastet geassocieerd met een kat. Aan het eind van het Nieuwe Rijk wordt ze veelal afgebeeld als een vrouw met een kattenhoofd, meestal met een sistrum (een muziekinstrument) in haar rechterhand en in haar linkerhand een mandje of soms een aegis van de godin Sachmet. Een aegis is een amulet in de vorm van een hoofd van een godheid in combinatie met een brede kraag. De aegis van Sachmet vertoont de kop van een leeuwin waarop een zonneschijf met een cobra rust. Ook wordt ze vaak afgebeeld als een kat met een stel kittens aan haar voeten. Hierdoor kreeg ze de rol als beschermer van het moederschap en zwangere vrouwen. De populariteit van Bastet bereikt een hoogtepunt in de Late Tijd en de Grieks-Romeinse Periode.

De belangrijkste cultusplaats was Per-Bastet (Huis van Bastet), het huidige Tell Basta in de oostelijke Delta, door de Grieken Boebastis genoemd. De gedomesticeerde kat werd hier, als de manifestatie van de godin Bastet, het middelpunt van een belangrijke cultus. In Boebastis zijn begraafplaatsen gevonden met gemummificeerde katten, begraven ter ere van deze godin. Boebastis bestond al vanaf de 4^de dynastie maar de restanten van het belangrijkste Bastetheiligdom dateren vooral uit de Derde Tussenperiode en de Late Periode.

Herodotus bezocht Boebastis in de vijfde eeuw v.Chr. en schrijft erover: “In deze stad is een tempel gewijd aan de godin Bastet, die het vermelden waard is. Andere tempels zijn mogelijk imposanter of rijker, maar geen andere tempel is zo’n lust voor het oog.”
Het was een heiligdom in het midden van de stad, omringd door twee grote kanalen dat het gebied op een eiland deed lijken. Eenmaal per jaar vond hier het festival van Bastet plaats. Een religieus feest, waarbij het godenbeeld van Bastet werd vereerd en waarbij volgens Herodotus “op één dag meer wijn werd gedronken dan gedurende de rest van het hele jaar.” Uit het hele land stroomden duizenden pelgrims naar de stad om het festival te vieren, wat begon als de Nijl ook begon te overstromen. Tegenwoordig is het tempelcomplex vervallen tot een ruïne.

Kattenamuletjes en zogenaamde nieuwjaarsflesjes met de naam van Bastet erop geschreven waren populaire nieuwjaarsgeschenken, mogelijk om de godin om vruchtbaarheid te vragen. Maar ook hoopten de Egyptenaren dat Bastet, of andere leeuwachtige godinnen, hen zou beschermen tijdens de laatste vijf epagomenale (toegevoegde) dagen van het Egyptische kalenderjaar. Deze dagen werden gezien als de geboortedagen van de goden Osiris, Horus, Seth, Isis en Nephtys. Ze werden als bijzonder gevaarlijke dagen beschouwd, waarop je maar beter niets kon ondernemen. Bescherming door een godheid tijdens die dagen was dan ook geen overbodige luxe.

MvK en JR

Bronnen:
– The Complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt – R.H. Wilkinson
– Egyptian mythology – A. Gros De Beler
– The cat in ancient egypt – J. Malek
– The illustrated dictionary of Ancient Egypt – I. Shaw en P. Nicholson
– The complete temples of Ancient Egypt – R.H. Wilkinson
– Egyptian Mythology – P. Hamlyn