Luxor Museum, Loeksor.
Farao Amenhotep IV was de tiende vorst van de 18de dynastie volgens de Koningslijst. Hij was een zoon van farao Amenhotep III en koningin Teje. Hij werd geboren met de naam Amenhotep, maar tijdens zijn 5de regeringsjaar veranderde hij zijn naam in Achnaton. De jonge prins Amenhotep was niet de oudste zoon van Amenhotep III. Prins Thoetmoses was vermoedelijk de beoogde troonopvolger, maar hij overleed eerder dan zijn vader.
Waarschijnlijk hebben Amenhotep III en Amenhotep IV een co-regentschap gehad. Er is binnen de egyptologie echter veel discussie over de lengte van dit co-regentschap. Het genoemde aantal jaren varieert van twee tot twaalf jaar.
Er is tot op heden geen doorslaggevend bewijs gevonden waarmee de exacte lengte van het co-regentschap kan worden vastgesteld. Het eerste fysieke bewijs van de regeerperiode van Amenhotep IV is het voltooien van de decoratie van de derde pyloon (toegangspoort) in de tempel van Karnak. Amenhotep IV was toen al getrouwd met zijn grote koninklijke echtgenote Nefertiti en had samen met haar al minstens één dochter gekregen. Er zouden er nog vijf volgen. Later zou een vrouw met de naam Kiya de andere geliefde echtgenote van de koning worden.
Tijdens de eerste vijf regeringsjaren bouwde Amenhotep IV vier grote tempels in de omgeving van de tempel van Karnak. Alle bouwwerken waren gewijd aan de godheid Aton. In het begin werd deze afgebeeld als een god met een valkenkop, later als een schijf met schuine lijnen die de zonnestralen voorstellen. Deze stralen werden beschouwd als armen die eindigen in handjes die alles omvatten wat door de zon werd beschenen.
Amenhotep IV deed een poging om de Aton belangrijker te laten worden dan de andere Egyptische goden. Dit was een enorme breuk met de oude tradities. Deze breuk zorgde ervoor dat de koning in conflict kwam met de priesters van Amon. Dit conflict werd door Amenhotep IV bezworen door Thebe te verlaten en een nieuwe hoofdstad te stichten. Deze plaats noemde hij ‘Achetaton’, ‘de horizon van de Aton’. Tegenwoordig staat deze plaats bekend als Tell el-Amarna. Wanneer de koninklijke familie precies naar Achetaton verhuisde, is niet bekend, maar het vond waarschijnlijk vlak voor het 6de regeringsjaar plaats. De breuk tussen Amenhotep IV en de godheid Amon werd benadrukt door het veranderen van zijn naam in Achnaton, ‘hij die nuttig is voor Aton’.
Neues Museum, Berlijn.
Het was waarschijnlijk ook in deze periode dat de opdracht werd gegeven om overal in Egypte de naam en afbeeldingen van Amon te vernietigen. Amenhotep IV brak bovendien met de traditionele wijze waarop het vergoddelijkte lichaam van de koning en zijn familieleden werd weergegeven. Hij is op de monumenten afgebeeld met een langgerekt hoofd, een mager bovenlichaam, brede heupen en een gezwollen buik.
Er is weinig bekend over specifieke gebeurtenissen uit de regering van Achnaton. Een uitzondering wordt gevormd door de ‘durbar’, een grootse viering die plaatsvond in het 12de regeringsjaar. Uit verre landen kwamen delegaties met tribuutgaven aan Achnaton en zijn godheid Aton. Kort daarna ging het bergafwaarts in Achetaton.
Prinses Maketaton, de tweede dochter van Achnaton en Nefertiti, overleed. Waarschijnlijk was kort daarvoor ook al zijn geliefde echtgenote Kiya gestorven. Haar voorstellingen werden vervangen door die van de oudste dochter Meritaton. Over de positie van Nefertiti vanaf die periode bestaat veel onduidelijkheid. Het is goed mogelijk dat zij vanaf het 14de regeringsjaar van Achnaton onder de koningsnaam Neferneferoeaton als co-regent naast haar echtgenoot regeerde. Achnaton overleed in zijn 17de regeringsjaar en werd begraven in een graf in een van de wadi’s in de heuvels buiten Achetaton.
Na zijn dood veranderde Neferneferoeaton vermoedelijk haar naam in Semenchkara en regeerde nog een jaar als alleenheerseres over Egypte. Direct na haar dood werd Achetaton verlaten. Onder Toetanchamon werd de cultus voor de god Amon weer in ere hersteld. De herinnering aan Achnaton en Nefertiti werd voornamelijk door Horemheb en de koningen van de 19de dynastie uit de geschiedenis gewist.
PvG en HJP
Zie ook de koningskaart voor meer informatie over deze farao.
Bronnen:
– Farao’s van de Zon – R.E. Freed, Y.J. Markowitz, S.H. D’Auria
– Akhenaten, Egypt’s false prophet – N. Reeves
– Akhenaten, king of Egypt – C. Aldred
– Akhenaten, the heretic king – D.B. Redford
– Syllabus Summer School 2017, De Atonrevolutie – P. van Gils en H. Pragt