Vanwege de plunderingen van de koningsgraven startte farao Pinodjem I tijdens de 21ste dynastie een omvangrijk project. Hij verborg de mummies van de farao’s van het Nieuwe Rijk uit Het Dal der Koningen (KV) op geheime locaties.
In eerste instantie werden daartoe tijdelijk andere graven in het Dal der Koningen gebruikt, waaronder die van Sethy I, Horemheb en Amenhotep II. Dit laatste graf duiden we tegenwoordig aan met KV 35.
Het intacte graf van Amenhotep II werd op 9 maart 1898 ontdekt door de Franse egyptoloog Victor Loret. Daar trof hij in totaal 13 mummies aan. De mummie van Amenhotep II was ontdaan van alle gouden en zilveren amuletten en werd in nieuw linnen gewikkeld teruggevonden in de sarcofaag in het midden van de grafkamer. De andere twaalf mummies waren verspreid over twee geblokkeerde zijnissen van de grafkamer. In een van de zijnissen lagen drie mummies: de ‘Elder Lady’ (KV 35EL), de ‘Younger Lady’ (KV 35YL) en een jongeman van tussen de 11 en 15 jaar.
in KV 35.
Die laatste zou heel goed prins Webensenoe kunnen zijn, een broer van Thoetmoses IV en een zoon van Amenhotep II. Resten van sjabties en een deksel van een kanopenkruik met zijn naam erop zijn in het graf teruggevonden. Het zou ook prins Thoetmoses kunnen zijn, een oudere broer van farao Achnaton waarvan bekend is dat hij al op jonge leeftijd overleed. Onderaan dit artikel kunt u een pdf downloaden met een stamboom van de belangrijkste familieleden uit deze periode van de 18de dynastie.
in KV 35.
In 1978 onderzocht een team onder leiding van forensisch antropoloog James Harris de mummie van de Elder Lady KV 35EL. De onderzoekers vergeleken deze kenmerken met bekende afbeeldingen van koningin Teje en met de mummie van Joeya, de vader van Teje. De gelijkenis van de Elder Lady met Joeya en het feit dat haar haar overeenkwam met een haarlok gevonden in het graf van Toetanchamon, vermoedelijk een aandenken aan zijn grootmoeder, leidden tot de hypothese dat de Elder Lady koningin Teje was.
In 2003 onderzocht de Britse egyptologe Joan Fletcher de mummie van de Younger Lady en trok de conclusie dat dit Nefertiti moest zijn. Haar argumenten werden in 2010 in twijfel getrokken toen de Duitse geneticus Carsten Pusch DNA onderzoek deed volgens de Short Tandem Repeat methode. Een dergelijke methode is nauwkeuriger dan een test op Mitochondriaal DNA, waarmee alleen familieverwantschap kan worden vastgesteld. Er werden elf mummies onderzocht, waaronder de Elder- en Younger Lady, maar vreemd genoeg niet die van de jongeman. Uit het onderzoek bleek het volgende:
- De Elder Lady KV 35EL is koningin Teje. Zij was de moeder van Achnaton.
- Teje en haar man Amenhotep III zijn de ouders van de mummie uit KV 55 en van de Younger Lady KV 35YL.
- Deze laatste twee, mummie KV 55 en KV 35YL, zijn de ouders van Toetanchamon.
Hieruit kan worden geconcludeerd dat de beschadigde mummie uit KV 55 zeer waarschijnlijk farao Achnaton is. Hij was immers de zoon van Amenhotep III en Teje en in dat geval dus de vader van Toetanchamon. De jonge dame KV 35YL is dan een zus van Achnaton waarmee hij tevens zijn zoon Toetanchamon heeft verwekt.
De Franse Egyptoloog Marc Gabolde kwam in 2013 naar aanleiding van de conclusies van het DNA onderzoek tot een andere interpretatie. Hij beweerde dat als drie generaties van huwelijken tussen een volle neef en nicht tot nageslacht leidt, de laatste generatie dezelfde genetische structuur kan opleveren als een broer-zus verhouding. Hij vermoedde dat dit het geval kon zijn en kwam tot de conclusie dat de jonge dame KV 35YL toch Nefertiti zou kunnen zijn, dat zij een nicht is van Achnaton en dat zij de moeder is van Toetanchamon.
In 2016 kwam onderzoekster Marianne Luban met sterke argumenten tegen de hypothese van Gabolde en concludeerde zelf op basis van het DNA-onderzoek dat Achnaton en de Younger Lady wel degelijk broer en zus zijn. In 2018 sloot de Amerikaanse egyptoloog Ray Johnson zelfs uit dat het om Nefertiti zou gaan, als zij inderdaad de moeder van Toetanchamon is. Opmerkelijk is dat de bekende Britse egyptoloog Aidan Dodson in zijn boek over Toetanchamon uit 2023 toch de hypothese van Gabolde volgt.
Ook de hypothese dat de Younger Lady Meritaton is, de oudste dochter van Achnaton, wordt door Luban weerlegd in haar artikel ‘The Mother of Tutankhamen is Not Meritaten’ uit 2019.
Dan blijft de vraag wie deze Younger Lady dan wèl is. Het zou zeer goed Satamon kunnen zijn. Zij is immers een volle zus van Achnaton. Het is zeer wel denkbaar dat zij onder dwang van haar broer Achnaton haar naam heeft laten veranderen in Kiya, hetgeen zoveel betekent als ‘De andere’.
Lees hierover meer in ons artikel ‘Kiya’.
Een stamboom met de belangrijkste familieleden uit deze periode:
Download hier de PDF.
RdJ
Bronnen:
- Egypte ontraadseld – H.J. Pragt
- Cursus Nefertiti in Amarna – H.J. Pragt
- An X-Ray Atlas of the Royal Mummies – J. Harris, E. Wente
- Studies in the archaeology of the Valley of the Kings – N. Reeves
- DNA of the Amarna royal family and Egyptian sources – M. Gabolde
- The Family Ties of Nefertiti and Akhenaten—Contra M. Gabolde – M. Luban
- Some Nefertiti Logic – M. Luban
- The Mother of Tutankhamen is Not Meritaten – M. Luban
- Some Dynasty 18 Canopic Jars from Royal Burials in the Cairo Museum – C. Lilyquist
- The role of male royal offspring in 18th dynasty Egypt – M. Lorenz
- Raymond Johnson on the Forensic Reconstruction of the “Younger Lady”, artikel University of Chicago, 2018
- Tutankhamun, king of Egypt – A. Dodson
- The boy who never became pharaoh? A theoretical study in identification – M. Habicht, E.Varotto, F. Galassi