deksel van
de sarcofaag van Merenptah,
Egyptisch Museum, Caïro.
De hemelgodin Noet is één van de goden uit de Heliopolitaanse scheppingsmythe. Noet is de dochter van Sjoe en Tefnoet, de goden van lucht en vochtigheid. Zelf wordt ze gezien als de moeder van alle hemellichamen. Elke dag verdwijnen ze in haar lichaam en worden daarna opnieuw geboren. ’s Avonds slokt ze de zon op en in de ochtend de sterren.
Wanneer de hemellichamen niet te zien zijn voor de mensen, maken zij een reis door het lichaam van Noet. Dit gebeurt bovenlangs via de hemel, en niet onder de aarde door. De oude Egyptenaren kennen het begrip ‘onderwereld’ niet. Ze kennen wel het begrip Doeat wat staat voor het ‘dodenrijk’ of het ‘hiernamaals’ waar Osiris koning is.
De mythe over de godin Noet vertelt hoe de zonnegod Ra zijn opstandige onderdanen op aarde wil verlaten. Noen, het oerwater, draagt Noet op om Ra op haar rug te dragen terwijl ze op haar armen en benen gaat staan en omhoog groeit. Ra maakt aan het lichaam van Noet de sterren en sterrenbeelden vast om aarde te verlichten.
In haar verschijningsvorm als hemelkoe krijgt Noet steun van de god Heh. Zijn naam betekent ‘miljoen’ wat aangeeft dat hij de godin voor miljoenen jaren wil ondersteunen. Hij staat dan vier keer met zijn handen in de lucht weergegeven bij de poten van de koe. De poten worden beschouwd als de vier hemelstutten. Ook Sjoe schiet te hulp en strekt zijn armen uit onder het uitgestrekte lichaam van zijn dochter Noet.
De meest voorkomende verschijningsvorm van de godin Noet is een vrouw met een langgerekt lichaam die op handen en voeten staat. Ze draagt dan meestal een jurk waarop sterren staan afgebeeld. Hoewel Noet vaak als dochter van Ra wordt genoemd, wordt ze ook wel als moeder van de zon betiteld. Ra wordt immers uit haar lichaam herboren. De rode kleur bij zonsopkomst staat voor het bloed dat Noet verliest bij het baren van de zon.
De godin Noet is ook veelvuldig te vinden aan de binnenkant van deksels van mummiekisten en sarcofagen. Vaak wordt de zonneschijf dan net opgeslokt en/of weer gebaard. Aan de binnenkant van zo’n deksel strekt de godin zich over de overledene uit, waarmee een samensmelting tot stand komt. Niet alleen het deksel, maar de gehele kist wordt daarmee symbolisch het lichaam van Noet waardoor de overledene opnieuw geboren kan worden.
Noet kan ook als boomgodin worden weergegeven. In dit geval is de sycomoor afgebeeld en uit de stam van de boom komt het bovenlichaam van de godin tevoorschijn. De boomgodin biedt schaduw, water en voedsel aan aan de overledene in het hiernamaals. Overigens kan de boomgodin ook een andere godin zijn, zoals Hathor of Isis.
Noet heeft geen tempel voor zichzelf, maar wordt wel vaak in tempels van andere goden en godinnen afgebeeld. In de tempel van Hathor in Dendera staat ze diverse keren reusachtig afgebeeld op het astronomische plafond van de pronaos. Ook in de tempel van Chnoem in Esna is dit het geval. Daarnaast is ze te zien op het plafond van de nieuwjaarskapellen in Dendera en in Edfoe. Bovendien staat ze op het dak van de tempel in Dendera afgebeeld op het plafond van een aantal mysteriekapellen voor Osiris. Dat ze op al deze locaties op het plafond is afgebeeld, benadrukt haar rol als hemelgodin.
Dit geldt ook voor de graven waar ze op het plafond is te vinden. Mooie voorbeelden zijn de graven van Ramses IV, Ramses V-VI en Ramses IX in het Dal der Koningen. Het hele plafond wordt in beslag genomen door de gigantische voorstelling van Noet terwijl ze de zon opslokt. De zon reist door haar lichaam en wordt in de ochtend gebaard. Daarnaast zijn ook sterrenbeelden, decanen, planeten, goden, demonen, de maan en andere astronomische voorstellingen afgebeeld.
KV 9, Dal der Koningen.
In voorstellingen uit graven of dodentempels voert Noet wel vaker het nyny-ritueel uit. Dit is een ritueel waarbij Noet de overledene welkom heet in het Dodenrijk en hem met reine handen tegemoet treedt.
MvK
Bronnen:
– Gods, rites and religion of Ancient Egypt – L. Gahlin
– Lexikon der Ägyptologie – W. Helck & E. Otto
– The Complete Gods and Godesses – R.H. Wilkinson
– Egyptian Mythologie – P. Hamlyn