De Hyksos

De Hyksos worden beschouwd als een buitenlands volk dat tijdens de Tweede Tussenperiode in de 15^de dynastie (1650 – 1535 v.Chr.) regeerde over Egypte. Ze waren waarschijnlijk oorspronkelijk afkomstig uit het tegenwoordige Libanon en het noorden van Syrië.

Het woord ‘Hyksos’ is afgeleid van het oud-Egyptisch: Hekaoe chasoet, dat ‘heersers van de buitenlanden’ betekent. De geschiedschrijver Manetho vertelt over een invasie van de Hyksos, maar daar is geen archeologisch bewijs voor gevonden.

Uit opgravingen blijkt dat al vanaf het Oude Rijk Aziatische immigranten zich vestigden in en rond Avaris (het huidige Tell el-Dab’a), een havenstad langs de meest oostelijke tak van de Nijldelta. De mate van immigratie fluctueerde al naar gelang de behoefte van de Egyptenaren, maar bereikte een hoogtepunt vanaf de 12^de dynastie.

De Egyptenaren hadden behoefte aan producten zoals cederhout, olijfolie, wijn en koper die voornamelijk vanuit de havenstad Byblos in Libanon werden aangevoerd. Maar er was ook vraag naar ervaring en expertise op het vlak van scheepsbouw en bemanningen voor die schepen. Vanuit het gebied van het huidige Syrië en Libanon werden daarom mensen ingehuurd en hele families scheepten zich in richting Avaris om daar een nieuw leven te beginnen. Langzaam maar zeker integreerden zij in het leven van de Egyptenaren en werkten bijvoorbeeld als bedienden, wachters, boodschappers, soldaten of zangers. Sommigen maakten ook carrière als hoge ambtenaar aan het hof van de koning.

Tijdens de 13^de dynastie regeerde een groot aantal Egyptische farao’s gedurende korte periodes. Over de meesten van hen is weinig bekend, maar alles wijst in de richting van een mindere stabiliteit binnen de samenleving.

Van Sobekhotep IV is niet bekend hoe lang hij regeerde. Toch wordt hij gezien als de laatste machtige vorst van de 13^de dynastie. Daarna raakte het land in verval en trokken de Egyptenaren zich terug uit Opper-Nubië. De controle over de noordoostelijke delta, met het rijke en machtige Avaris als lokale hoofdstad, werd in handen gegeven van een aantal Palestijnse heersers. Zij behoren tot de 14^de dynastie volgens de Koningslijst en zijn de voorgangers van de Hyksos.

Over de chronologie van de 13^de tot en met de 15^de dynastie bestaat nog steeds veel discussie. Er kan bijvoorbeeld niet met zekerheid worden gezegd welke vorsten er nu tot de 14^de en welke tot de 15^de dynastie behoren. Ook is er weinig tot niets bekend over de meeste van deze vorsten. Het is onduidelijk wat de politieke situatie en ontwikkeling was in deze periode. Waarschijnlijk is de macht van de heersers uit de 14^de dynastie geleidelijk toegenomen.

Aan die macht kwam een einde door hongersnood en ziektes in combinatie met een machtsovername door een aantal nieuwe Palestijnse heersers: de Hyksos. Tenminste zes vorsten van de 15^de dynastie beschouwden zichzelf als heersers van heel Egypte, maar feitelijk beheersten ze alleen de noordoostelijke delta en een gebied ten zuiden van Memfis tot aan Qis, het huidige El-Qoesiya in Midden-Egypte.

Tegelijk met deze 15^de dynastie regeerden gedurende de periode 1650 – 1545 v.Chr. de vorsten van de 16^de en 17^de dynastie, voornamelijk vanuit Thebe. Ze waren voortdurend in staat van oorlog met de Hyksos. Maar het was pas aan het einde van de 17^de dynastie dat de Thebaanse koning Kamose in een aantal oorlogen de Hyksos steeds verder wist terug te dringen richting Avaris.

Zijn neef en opvolger Ahmose I kon – ondanks een lange belegering – de stad Avaris niet innemen. Archeologische vondsten doen vermoeden dat hij een verdrag sloot met de Hyksos waarbij ze Egypte mochten verlaten met behoud van hun eigendommen. Ahmose I werd zo de grondlegger van de 18^de dynastie.

Lang hebben egyptologen gedacht dat de overheersing van de Hyksos slechts een korte interventie was in de geschiedenis, die werd beëindigd toen Ahmose I de Hyksos uit Egypte verdreef. Maar de integratie van zo’n aanzienlijke bevolkingsgroep uit West-Azië gedurende bijna driehonderd jaar heeft grote invloed gehad op het leven in Egypte. Zo introduceerden de Hyksos bijvoorbeeld het korte zwaard, de lichte strijdwagen, de composietboog, de kromsabel en de kennis over het fokken en verzorgen van paarden. Vooral dat laatste vereiste veel ervaring die de Egyptenaren niet hadden.

De koningen van het Nieuwe Rijk beseften dat de Hyksos belangrijk waren om deze kennis en ervaring over te dragen. Na de inname van Avaris verdwenen de buitenlandse ambachtslieden zoals metaalbewerkers, paardenfokkers, wagenmenners, wijnboeren, matrozen, scheepsbouwers dan ook niet abrupt uit Egypte. Ze integreerden verder in de Egyptische samenleving en hadden daardoor een belangrijk aandeel in de maatschappelijke, economische en ook culturele vorming van het Nieuwe Rijk.

RdJ

Bronnen:
– Seals and Kings – D. Ben-Tor, S. Allen en J. Allen (review of K. Ryholt)
– From where came the Hyksos and where did they go – M. Bietak
– The second intermediate period – J. Bourriau
– The political situation in Egypt during the Second Intermediate Period – K. Ryholt
– The Complete Royal families of Ancient Egypt – A. Dodson, en D. Hilton