De Pharos van Alexandrië

De Pharos, de oude vuurtoren van Alexandrië, was één van de zeven wereldwonderen van de antieke wereld. De vuurtoren werd gebouwd tijdens de regeerperiodes van Ptolemaeus I en II in de Hellenistische Periode en werd ingewijd rond 283 n.Chr. Hij heeft dienst gedaan tot 642 n.Chr. in de Arabische tijd.

In 1995, tijdens een duikexpeditie van een Frans-Egyptisch duikteam van zo’n dertig duikers onder leiding van J.E. Empereur werden de restanten ontdekt vlakbij de ingang van de oostelijke haven nabij Fort Qaitbey. Jaren eerder was er ook al sprake van kort onderzoek onder water.

Begin jaren ‘60 vond Kamel Aboe el-Saady, pionier in onderwaterarcheologie in Egypte,  een kolossaal Isisbeeld en in 1968 werd er onderzoek uitgevoerd door UNESCO. Maar na deze korte expedities raakte het onderzoek onderwater in de vergetelheid, mede door de voortdurende staat van oorlog van het land. Sinds de Tweede Wereldoorlog werd de haven continu bewaakt door duikboten waardoor er geen duikexpedities meer plaats konden vinden.

Toen  in 1993 grote blokken beton werden afgezonken ter bescherming van de kust, realiseerde men zich dat deze blokken de archeologische vindplaats zouden bedekken. Daarom werd er een archeologisch duikteam samengesteld om het hele gebied in kaart te brengen. Tot hun verbazing vonden zij in een gebied van zo’n 2,5 hectare meer dan 2500 restanten waaronder zuilen, voetstukken en kapitelen, sfinxen, beelden en grote stukken graniet. Deze laatste zijn zeer waarschijnlijk afkomstig van de Pharos.

In 1365 n.Chr. hebben de Mamelukken in een poging een aanval van de Cypriotische koning Pierre I de Lusignon af te weren, geprobeerd de haven te blokkeren met blokken van ruïnes. Dit kan een deel van de restanten verklaren, maar niet alles. Circa twintig van deze blokken wegen namelijk ongeveer 75 ton en zijn in één rechte lijn terecht gekomen van zo’n 60 meter lang richting het zuidwesten.

Sommige blokken zijn in twee of drie stukken gebroken wat erop zou kunnen duiden dat deze blokken van grote hoogte zijn gevallen. Veel van de restanten zijn hergebruikte stukken uit Heliopolis. Een aantal van de stukken zijn in 1995/1996 boven water gehaald en opgesteld in een soort openluchtmuseum bij het Kom el-Dikka amfitheater. Hieronder bevinden zich sfinxen, zuilen, kapitelen en fragmenten van obelisken en kolosbeelden. 

Tevens werden er restanten gevonden van vijf kolossale beelden van Ptolemaeïsche koningen, afgebeeld als farao’s. Gezien de locatie direct onder het fort is het zeer aannemelijk dat deze beelden aan de voet van de vuurtoren hebben gestaan als een soort machtssymbool van het rijk van de Ptolemaeën.

De oorspronkelijke vuurtoren was ongeveer 135 meter hoog en stond op het eiland Pharos. Een massief granieten pier verbond het eiland met de stad. Deze pier werd Heptastadion genoemd omdat deze zeven stadions lang was.

Veel kennis over het uiterlijk van de vuurtoren is afkomstig van de Duitse geleerde Hermann Thiersch. Hij heeft zijn model gebaseerd op diverse afbeeldingen op munten, mozaïeken en kleine details zoals souvenirs. Eén van deze souvenirs is een vaas met een afbeelding, gevonden in Beghram ten noorden van Kaboel.

Bij Aboe Sir, ongeveer 20 km ten westen van Alexandrië, bevindt zich een grafmonument dat veel lijkt op de afbeeldingen van de Pharos. Er zijn vrijwel geen beschrijvingen uit de oudheid bewaard gebleven. De oudste beschrijvingen zijn afkomstig van Arabische reizigers.

Een groot aantal van deze feiten zijn gecombineerd met verregaande fantasieën van de reiziger. Omdat het bovenste deel van de vuurtoren in de Middeleeuwen al was verwoest, zijn de beschrijvingen van de bovenste verdiepingen niet betrouwbaar.

LdJ

Lees ook: De Pharos van Alexandrië – beschrijving

Bronnen:
– Alexandria Archeological Sites – Dr. H. Riad
– Alexandria Rediscovered – J.Y. Empereur
– Towards integrated management of Alexandria’s coastal heritage – UNESCO
– Underwater archaeological investigations of the ancient Pharos – J.Y. Empereur
– Foto’s Alexandrië – Lida de Jong