De scheppingsmythe van Heliopolis

In het oude Egypte waren er diverse scheppingsverhalen over hoe de wereld ontstaan zou zijn. Zo waren er onder andere de Heliopolitaanse, de Hermopolitaanse en de Memfitische scheppingsmythes. De stad Heliopolis was het belangrijkste centrum van de verering van de zon. Daar vormde zich een scheppingsmythe rond de zogenoemde grote enneade. Deze bestond uit negen goden (enneade is Grieks voor ‘groep van negen’). De schepper van deze enneade was de zonnegod Atoem. Volgens de Heliopolitaanse scheppingsmythe de vader en heerser van alle goden. De andere acht goden waren allen nakomelingen van Atoem.

Volgens de scheppingsmythe van Heliopolis was er voordat de wereld ontstond de chaos. Deze chaos werd gezien als het oerwater, de oude Egyptenaren noemden dit oerwater Noen. Vanuit Noen ontstond de oerheuvel. Op deze oerheuvel verwekte Atoem, de eerste god, zichzelf. In de Piramideteksten (PT 1248) staat ‘Hij die uit zichzelf geboren werd’. Atoem verwekte twee andere goden: Sjoe, de luchtgod, en Tefnoet, de godin van de vochtigheid. Er zijn verschillende versies hoe Atoem dit gedaan zou hebben. Zo zouden Sjoe en Tefnoet ontstaan zijn door te niezen of door het spugen van zijn eigen lichaamsvocht. Maar ook masturbatie wordt genoemd.

Dit eerste godenpaar brengt op hun beurt weer twee goden voort: Geb, de aardgod, en Noet, de hemelgodin. Ook Geb en Noet krijgen kinderen, vier in getal: Osiris, de god van het dodenrijk, Isis, de godin van de troon, Seth, de god van de chaos, en Nephtys, de godin van het huis. Osiris en Isis worden geboren als echtpaar, evenals Seth en Nephtys.

In andere mythes wordt duidelijk dat de orde van deze tere schepping continu in gevaar is en wordt bedreigd door de oerkrachten van de chaos. Bijvoorbeeld in de mythe van Osiris zal Horus, de zoon van Osiris en Isis, de moord op zijn vader wreken. Deze moord wordt nota bene gepleegd door zijn eigen oom Seth!

Maar ook in het dagelijkse leven van de oude Egyptenaren wordt de orde continu bedreigd door de chaos. Met name bij overgangen van de ene cyclus in de andere cyclus is deze dreiging het sterkst. Zoals bij het overgaan van de macht van een overleden farao naar een nieuwe farao.

De oude Egyptenaren zagen deze dreiging ook in de tegenstellingen in de natuur. De vruchtbare grond tegenover de dorre woestijn, de wisselingen van de seizoenen, geboorte en overlijden. Dit cyclisch denken zorgt voor een bepaald soort evenwicht in de Egyptische samenleving. Er werd immers alles aan gedaan om de chaos de baas te blijven. Deze tegenstellingen blijven alom belangrijk en zijn ook duidelijk te zien in de cultus voor de goden in de tempels en in de dodencultus bij de graven.

RR

Bronnen:
– The Complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt – R. Wilkinson