gezien vanaf de niet voltooide toegangspoort.
In het hart van het plaatsje El-Tod bevinden zich de restanten van de tempel van Monthoe. El-Tod ligt op de oostoever van de Nijl tegenover Armant, zo’n twintig kilometer ten zuiden van Loeksor. In de oudheid was El-Tod bekend onder de naam Djerty en in de Grieks-Romeinse tijd als Tuphium. Tijdens het Middenrijk was het één van de vier cultuscentra voor de god Monthoe in de Thebaanse regio. De andere centra waren Armant, Medamoed en Karnak.
De restanten van de tempel dateren uit diverse tijdsperioden. De oudste zijn uit de tijd van farao Oeserkaf uit de 5de dynastie. Bij de huidige ingang van het complex bevindt zich een openluchtmagazijn. Daar ligt een granieten pilaar van de oude kapel uit zijn regeringsperiode. Tevens bevinden zich hier restanten van de tempel uit de tijd van Monthoehotep I en II uit de 11de dynastie.
Vanaf de aanlegsteiger voerde een sfinxenallee naar de tempel. Zowel de aanlegsteiger als de sfinxenallee werden aangelegd tijdens de regeerperiode van Ptolemaeus IV (222 – 205 v.Chr.). Een monumentale toegangspoort naar de sfinxenallee werd nooit voltooid. Langs de noordzijde van de allee liggen de restanten van een barkschrijn voor de god Monthoe uit de tijd van Thoetmoses III, 18de dynastie. Voordat de Ptolemaeën de kade lieten aanleggen, bevond zich hier de ingang van de tempel.
Thoetmoses III, El-Tod.
De barkschrijn is diverse keren gerestaureerd, onder andere door Amenhotep II (18de dynastie), Sethy I en Amenmesse (19de dynastie) en door Ramses III en Ramses IV (20ste dynastie). Opvallend is het grote contrast in de verfijnde Nieuwerijks inscripties in hoogreliëf en de grove diepliggende, verzonken reliëfs uit de tijd van Ramses III en IV.
Van het oudste gedeelte van de tempel zelf resteren slechts het plaveisel en een voormuur uit de tijd van koning Senwosret I uit de 12de dynastie. Onder het plaveisel zijn blokken gevonden met inscripties van Monthoehotep I en II. De voormuur van de tempel uit de tijd van Senwosret I werd geüsurpeerd ten tijde van Ptolemaeus VIII (170 – 163 v.Chr.). Hij voegde een hypostyle hal en een hal met meerdere vertrekken toe. Eén daarvan was een kapel met daarboven een verborgen schatkamer.
Om de hogere delen van de tempel af te bouwen werden in de Ptolemaeën Tijd en wellicht zelfs nog in de Romeinse Tijd talatat-blokken van Amenhotep IV/Achnaton uit de 18de dynastie gebruikt. Zeer waarschijnlijk werden deze blokken overgebracht vanuit Karnak. De meeste decoraties in de tempel stammen uit de tijd van Ptolemaeus VIII en Ptolemaeus XII (80 – 58 v.Chr). De jongste reliëfs zijn aangebracht tijdens de regeerperiode van de Romeinse keizer Antoninus Pius (138 – 161 AD).
Louvre, Parijs.
Achter in de tempel zijn restanten gevonden van een Koptische kerk en ten noorden van de twee zalen uit de Ptolemaeën Tijd bevindt zich het restant van een heilig meer. Tevens stond er vlakbij deze zalen nog een Romeinse kiosk. Eén van de eerste onderzoekers van de tempel was Jean-François Champollion (1790 – 1832). In 1934 werden door de Franse archeoloog F. Bisson de la Roque (1885 – 1958) de restanten van de Ptolemaeïsche zalen opgegraven.
Tijdens deze opgravingen ontdekte hij in 1936 onder de vloer van de Middenrijks tempel vier bronzen kisten. Deze bevatten onder andere goud, zilver en lapis lazuli, deels onbewerkt en deels verwerkt tot sieraden, zegels en kommetjes. Deze ‘schat van Tod’ bevindt zich momenteel deels in het Luxor Museum in Loeksor en deels in het Louvre in Parijs.
De schat is vanuit geschiedkundig oogpunt zeer interessant omdat deze de bestaande handelsbetrekkingen van het Middenrijk aantoont. De stukken zijn namelijk onder andere afkomstig uit Syrië, Phoenicië, Mesopotamië en het Egeïsche gebied. Een zilveren beker is mogelijk zelfs afkomstig van Kreta. Tussen 1981 en 1991 is de omgeving van de tempel onderzocht en uitgegraven door een team van het Louvre.
LdJ
Bronnen:
– Lexikon der Aegyptischen Baukunst – D. Arnold
– The complete temples of Ancient Egypt – R.H. Wilkinson
– A history of Ancient Egypt – N. Grimal
– Foto’s tempel van Monthoe en restanten barkenschrijn – Lida de Jong