Imhotep

Imhotep was de architect en bouwmeester van het eerste stenen bouwwerk ter wereld: het piramidecomplex van farao Djoser (3^de dynastie, Oude Rijk). Niet alleen het bouwmateriaal maar ook het ontwerp van de piramide was innovatief. Voorheen bestond de koninklijke tombe bovengronds uit een enkele bovenbouw, een zogenaamde mastaba. Imhotep bedacht het concept om meerdere etages te stapelen zodat er een soort trap ontstond. Het basisprincipe van de toekomstige piramides was geboren.

Imhotep     had de leiding over de bouw van het trappenpiramidecomplex. Dit valt op te maken uit een inscriptie op een voetstuk van een beeld van farao Djoser dat in Sakkara is gevonden. De tekst luidt: ‘De kanselier van de koning van Neder-Egypte, de eerste in rang na de koning van Opper-Egypte, bestuurder van het grote paleis, erfvorst, de hogepriester van Heliopolis, Imhotep, de bouwmeester, de beeldhouwer.’ Dit beeld stond oorspronkelijk vlak na de ingang opgesteld in een smalle ruimte aan de zuidzijde van de collonnade, die naar de grote open hof leidt.

Het feit dat Imhotep genoemd wordt op een beeld van de farao bevestigt zijn belangrijke rol aan het hof van farao Djoser. Over het leven van Imhotep is weinig bekend. Volgens een bron uit latere tijd zou zijn vrouw Renpetneferet heten, zijn moeder Chjeredoeanch en zijn vader Kanefer. Er zijn echter geen andere bronnen bewaard gebleven die dit kunnen bevestigen. Na zijn dood zou Imhotep een goddelijke status bereiken.

Aan het eind van de 3^de dynastie namen de legendes en verhalen over Imhotep steeds meer toe. Vanaf de 18^de dynastie werd hij een volksheld. Er werden plengoffers voor hem gebracht en hij werd beschouwd als de beschermheilige van de schrijvers.

In de Late Periode, ruim 2000 jaar na zijn dood, groeide zijn reputatie nog meer en werd hij zelfs vergoddelijkt en vereerd als god van de wijsheid, het schrift en de geneeskunde. Hij werd verbonden aan de cultus van de goden Thot en Ptah.

Er zijn meer dan 400 bronzen votiefbeeldjes gevonden van Imhotep als schrijver met een papyrusrol op schoot. Hij draagt dan een zelfde soort hoofdkap als de god Ptah. Op de sokkel wordt vaak de naam van de schenker vermeld. Tijdens de 30^ste dynastie is de cultus van Imhotep in de Memfitische regio zo belangrijk geworden dat deze koninklijke bescherming krijgt. Nectanebo II, de laatste farao van de 30^ste dynastie noemt zich zelfs: ‘geliefd door Imhotep, zoon van Ptah’.

Tijdens de Ptolemaeën Tijd bereikte de verering een hoogtepunt. De Grieken associërden Imhotep met hun eigen god van de geneeskunde, Asklepios. Het cultuscentrum in Sakkara, het Asklepion, werd een pelgrimsoord voor mensen die op zoek waren naar genezing. Veel pelgrims brachten gemummificeerde ibissen als offer naar de nabijgelegen catacomben.

Op sommige windselen is de naam Imhotep aangetroffen. Ze laten ook kleimodelletjes van zieke ledematen of organen achter in de hoop dat Imhotep deze zou genezen. Ook in Karnak, Philae en Deir el-Bahri bloeide de cultus voor Imhotep. In Philae bouwde farao Ptolemaeus V een kleine tempel voor hem. Van hieruit verbreidde de cultus zich tot in ver in Nubië.

In het eerste millennium v.Chr. raken sanatoria in zwang. De Egyptenaren sliepen in een sanatorium in de hoop een genezende droom te krijgen om vooral onvruchtbaarheid te genezen. In Deir el-Bahri werd binnen de muren van de dodentempel van Hatsjepsoet zo’n sanatorium gebouwd. Deze was gewijd aan Imhotep en aan een andere heilig verklaarde sterveling: Amenhotep, zoon van Hapoe (18^de dynastie).

Het graf van Imhotep is tot op heden niet ontdekt. In Sakkara is echter een grote, ongedecoreerde mastaba (S 3518) gevonden die mogelijk van hem kan zijn. Dit graf is namelijk duidelijk gebouwd voor een belangrijke hoveling aan het hof van farao Djoser en heeft dezelfde oriëntatie als de trappenpiramide.

JR

Bronnen:
– Lives of the Ancient Egyptians – T. Wilkinson
– The Illustrated Dictionary of Ancient Egypt – I. Shaw en P. Nicholson
– De Geheimen van het oude Egypte – L. Oakes
– The Tomb in Ancient Egypt – S. Ikram en A. Dodson
– Foto piramidecomplex van Djoser – Roel Rijsdam