Kiya

Kiya was een bijvrouw van farao Amenhotep IV/Achnaton uit de 18^de dynastie. Dat is vrijwel het enige dat we met zekerheid kunnen zeggen over deze raadselachtige vrouw. Farao Achnaton staat vooral bekend om de zogenaamde Aton-revolutie. Vanaf zijn vierde of vijfde regeringsjaar zette hij de god Amon-Ra, samen met alle andere goden, buitenspel ten gunste van de god Aton. Dit was een enorme breuk met de oude tradities.

Nadat Amenhotep IV zijn naam had veranderd in Achnaton liet hij zijn nieuwe hoofdstad Achetaton bouwen die we kennen als Tell el-Amarna. Hij was gehuwd met Nefertiti, die naar alle waarschijnlijkheid mag worden gelijkgesteld aan de prinses Tadoechepa uit Mitanni. Samen kregen ze zes dochters. De mummie van een man in het graf KV 55 kan vrijwel zeker aan Achnaton worden toegewezen. De mummie van Nefertiti is tot nu toe niet ontdekt.

De naam van de bijvrouw van Achnaton Kiya zou eigenlijk als Kyia moeten worden geschreven. Er is discussie over de betekenis van haar naam, maar het meest waarschijnlijk is dat haar naam is afgeleid van het woord ky dat ‘De andere’ betekent. Het zou dan kunnen gaan om een bijnaam of nieuwe naam voor een bijvrouw van Achnaton, naast zijn Grote Koninklijke Echtgenote Nefertiti.

In de meeste inscripties in Amarna draagt Kiya titels als ‘de grote geliefde’ en ‘de favoriet’ van Achnaton. Met hem kreeg ze tenminste één anonieme dochter. Maar kan zij ook de moeder van Toetanchamon zijn? Wie is zij en waar komt zij vandaan?

Van Nefertiti staat vast dat zij Achnaton enkel dochters heeft gebaard. Misschien is dat de reden dat Kiya meer geliefd werd dan Nefertiti. Het lijkt er namelijk op dat zij wèl een zoon van Achnaton baarde die Toetanchaton werd genoemd en die we nu kennen als Toetanchamon.

Op een reliëf in het koningsgraf van Achnaton is de bijzetting van een mummie te zien. Deze toont Achnaton en Nefertiti die rouwen terwijl een min een baby vasthoudt. Men mist er de identiteit van de mummie en het kind, maar waarschijnlijk gaat het hier om Kiya die tijdens de bevalling in het kraambed stierf. Is het kind dat wordt gekoesterd haar zoontje Toetanchaton?

Na het overlijden van Kiya in het 12^de regeringsjaar van Achnaton werd zij bijgezet in het zijvertrek alpha van het koningsgraf in Achetaton. Na de dood van Achnaton in zijn 17^de regeringsjaar herstelden de priesters van Amon de religieuze orde die hij had verstoord. De stad Achetaton werd verlaten en de vele reliëfs en andere objecten met de gezichten en namen van de ketterkoning Achnaton en zijn gezin werden opzettelijk beschadigd.

Dat gold ook voor een aantal reliëfafbeeldingen van Kiya, waarvan sommigen werden omgewerkt tot afbeeldingen van Meritaton, de oudste dochter van Achnaton en Nefertiti.

De mummies van Achnaton en zijn moeder Teje werden herbegraven in graf KV 55 in het Dal der Koningen. De mummie van Kiya werd ook uit het koningsgraf van Achetaton verwijderd, maar waar zij vervolgens werd bijgezet is niet bekend. Aannemelijk is dat haar mummie aanvankelijk ook werd bijgezet in KV 55.

De vier kanopenkruiken die in 1907 bij de ontdekking van dat graf werden aangetroffen zijn na uitgebreid onderzoek aan de flink beschadigde inscripties toegewezen aan Kiya. De mummie die in dat graf werd gevonden is vrijwel zeker die van Achnaton. Hij werd aangetroffen in een mummiekist die oorspronkelijk een inscriptie voor Kiya droeg en dus ooit voor de bescherming van haar mummie was bedoeld.

Achnaton had een oudere broer Thoetmoses die echter al op jonge leeftijd overleed. Ook had hij vier zussen, waarvan de oudste Satamon heette. Haar naam betekent ‘Dochter van Amon’. Deze naam werd, vanwege de buitenspel gezette god Amon, in de nieuwe hoofdstad Achetaton niet getolereerd. Het is daarom goed denkbaar dat Achnaton zijn zus Satamon dwong haar naam te veranderen in Kiya. Omdat zijn relatie met Nefertiti geen dochters opleverde, trouwde hij met zijn zus Satamon/Kiya en zij schonk hem een anonieme dochter en een zoon: Toetanchaton.

Bij DNA onderzoek in 2010 aan verschillende mummies werd onder andere de zogenaamde ‘Younger Lady’ afkomstig uit graf KV 35 onderzocht. Uit dit onderzoek bleek dat zij een volle zus is van de man uit KV 55, vermoedelijk Achnaton. Zij is ook de moeder van Toetanchamon. Het is dus aannemelijk dat het hier om Satamon/Kiya gaat.

De jongeman die in KV 35 naast Kiya en Teje, de moeder van Achnaton, werd aangetroffen, zou Thoetmoses kunnen zijn: de oudere broer van Achnaton. Lees hierover meer in ons artikel ‘De drie mummies in KV 35’.

RdJ

Bronnen:

• Egypte ontraadseld – H.J. Pragt
• Cursus Nefertiti in Amarna – H.J. Pragt
• Farao’s van de zon, de koninklijke familie – N. Reeves