British Museum, Londen.
Het Heb Sed oftewel Sed-festival is een koningsfeest dat zijn oorsprong vindt in de Predynastische Periode. Hoewel het Sed-festival gedurende bijna de gehele Egyptische geschiedenis is gevierd, zijn er relatief weinig bronnen die ons meer informatie kunnen verschaffen over de daadwerkelijke inhoud van het feest.
Daarnaast is de overgeleverde informatie niet altijd eenduidig over hoe de rituelen tijdens het festival werden uitgevoerd. Ook is het onduidelijk waar het woord Sed in de benaming van het festival precies vandaan komt. Hoewel dit door sommige egyptologen werd voorgesteld, is het niet waarschijnlijk dat het verwijst naar de god Seth.
De ‘sed’ was een stierenstaart die de koning als een versiering droeg. Dit waardigheidsteken vormt eerder een aanknopingspunt. Het Sed-festival kan ook een verwijzing betekenen naar het ‘sed’ lendenschort van de koning.
De intentie van het koninklijke festival is wel duidelijk. Het betreft een verjongingsritueel. De koning moest, om zijn taken goed te kunnen uitvoeren, sterk en lenig zijn. Om dit te bewijzen aan zijn onderdanen voerde hij tijdens het feest enkele rituelen uit waardoor hij zichzelf als het ware verjongde. Hij zou daarmee fit genoeg zou zijn om zijn taak als koning uit te kunnen oefenen en verder te regeren. Traditioneel werd het Sed-festival na een regeringsperiode van ongeveer dertig jaar uitgevoerd. Maar dit was geen vaste regel. Van Amenhotep III is bekend dat hij 38 jaar heeft geregeerd en dat hij drie Sed-festivals heeft gevierd.
Een van de oudste voorstellingen van het Sed-festival is te zien op een ebbenhouten plaatje dat in Abydos is aangetroffen in het graf van Koning Den uit de 1ste dynastie. Het midden van het plaatje toont de koning zittend op een troon in een schrijn die op een verhoging is geplaatst. Hij draagt de dubbele kroon en houdt de koninklijke nechacha-vlegel vast. Rechts hiervan ziet men koning Den opnieuw, nu rennend met de rode kroon op het hoofd.
Hij loopt rondom twee keerpunten die links en rechts in bovenaanzicht zijn uitgebeeld.
Reliëfvoorstellingen in de zonnetempel van Nyoeserra te Aboe Goerob laten een twaalftal rituele handelingen zien die tijdens het Sed-festival door de koning werden uitgevoerd. Het festival begint met een aantal funderingsrituelen. Hierna wordt de voortgang van de bouw van de regeringsgebouwen en de veestapel geïnspecteerd. Vervolgens verschijnt de koning in zijn traditionele Heb Sed kleding. Er volgt een ritueel met leeuwenmeubels ten behoeve van de regeneratie van de koning. Het volk verzamelt zich rondom de koning die enkele kapellen bezoekt, waaronder die van de regeneratiegod Min.
Wanneer de koning bij de kapel van de god Wepwaoet is aangekomen, trekt hij een ander kleed aan en voert hij zijn hardloopprestatie uit. Daarna wordt de veestapel geteld en worden de runderen aan de goden als offer aangeboden. Tenslotte neemt de koning plaats op zijn troon die op draagstangen is gemonteerd en wordt hij vervolgens in een processie rondgedragen.
Fitzwilliam Museum, Cambridge.
Voorstellingen van dergelijke gebeurtenissen zijn terug te vinden in het Djoser-complex te Sakkara. De meeste bouwwerken bij de trappenpiramide staan in relatie tot het Sed-festival van de koning. De Heb Sed-hof was louter ceremonieel om ervoor te zorgen dat Djoser ook in het hiernamaals een Sed-festival kon vieren.
In het midden van het grote hof voor de trappenpiramide staan twee lage bouwsels uit kalksteen. Dit zijn waarschijnlijk de keerpunten zoals op de afbeelding van koning Den zijn te zien. Ze werden gebruikt bij de rituele hardloopprestatie van de koning tijdens zijn Sed-festival. In de onderaardse catacomben van de trappenpiramide ziet men de rennende koning Djoser afgebeeld.
Er zijn meer monumentale bouwwerken overgeleverd die speciaal voor het Sed-festival van een koning zijn gebouwd. Voorbeelden hiervan zijn de dodentempel van Amenhotep III, de inmiddels verdwenen Atontempel te Karnak en het Sed-festival hof van koning Osorkon II te Boebastis. Ook heeft het kunstmatige meer, ten zuiden van het paleis Malkata, bij de uitvoering van het Sed-festival van Amenhotep III dienst gedaan.
Hier werd een ceremonie opgevoerd die leek op de reis van de zonnegod Ra door het Dodenrijk. Vanaf de tweede helft van de 18de dynastie in het Nieuwe Rijk werd ook de koningin bij het Sed-festival van een regerend vorst betrokken. Van koningin Teje is bekend dat zij haar echtgenoot Amenhotep III vergezelde tijdens zijn Heb Sed viering.
Gedurende de kort daarop volgende Amarnaperiode werd ook de zonnegod Aton bij de festiviteiten betrokken. Sterker nog, het was de regerende zonnegod zelf die zijn jubileum vierde. Farao Achnaton en zijn echtgenote Nefertiti waren in feite de mannelijke en vrouwelijke vertegenwoordigers van de zonneschijf op aarde. Achnaton vierde zijn Sed-festival rond zijn vijfde regeringsjaar. Dit is ook het moment waarop hij zijn naam veranderde van Amenhotep IV naar Achnaton.
YB
Bronnen:
-Neue Studien zum Sedfest – Erik Hornung en Elisabeth Staehelin
-Lexikon der Ägyptologie – Band VI
-Gods, Rites Rituals and religion of Ancient Egypt – Lucia Gahlin