Semenchkara

Farao Semenchkara was de elfde vorst van de 18^de dynastie volgens de Koningslijst en kan worden beschouwd als de opvolger van Achnaton. Binnen de egyptologie lopen de meningen over de identiteit van deze farao sterk uiteen. Verscheidene anonieme reliëfvoorstellingen uit Tell el-Amarna tonen twee vorsten die elkaar liefdevol benaderen. Lang is men er daarom vanuit gegaan dat Semenchkara een man is geweest en dat Achnaton een homoseksuele relatie met hem zou hebben gehad.

De Britse egyptoloog John Richard Harris veronderstelde echter in 1973 als eerste dat Semenchkara niemand anders is dan Nefertiti. De troonnaam van Semenchkara luidt immers Anchcheperoera en werd eerder al door de co-regentes van Achnaton, Neferneferoeaton, gedragen. Achter de geboortenaam Neferneferoeaton komt regelmatig het epitheton ‘zij die nuttig is voor haar echtgenoot’ voor. Dit maakt de gelijkstelling aan Neferneferoeaton Nefertiti aannemelijk. Deze theorie werd in 1990 onderschreven door de Britse egyptoloog Nicholas Reeves.

De meest recente opvatting veronderstelt dat Nefertiti rond het 15^de regeringsjaar co-regentes van Achnaton werd. Zij deed dit onder de troon- en geboortenaam Anchcheperoera Neferneferoeaton. Na drie jaar verdween zij echter van het toneel en kwam Anchcheperoera Semenchkara er voor in de plaats. Toevoegingen met een verwijzing naar Achnaton als liefhebbende persoon achter de geboortenaam ontbreken opvallend bij de combinatie Anchcheperoera Semenchkara. Wel krijgt Semenchkara vaak het epitheton ‘Heilig aan Ontstaansvorm’. Semenchkara betekent ‘De ka-ziel van Ra is versterkt’. De eerder regerende vorstin van de 18^de dynastie, koningin Hatsjepsoet, was de laatste farao tot dan toe die de uitdrukking ‘De ka-ziel van Ra’ in haar troonnaam had opgenomen.

Bovenin wordt de onvoltooide stèle Berlijn 17813 getoond. Twee koningen worden naast elkaar zittend onder de levengevende zonnestralen van de Aton weergegeven. Beiden dragen een koningskroon. Dit zijn waarschijnlijk Achnaton links en Nefertiti rechts. Het paar lijkt vrijwel naakt te zijn en raakt elkaar liefdevol aan. Twee paar cartouches staan aan weerszijden van de Aton weergegeven, bestemd om er zijn naam in te zetten. Dit houdt in dat er drie blanco cartouches zijn aan de rechterkant.

De schrijfwijze van een koningsnaam door middel van drie cartouches komt niet voor. Het zijn er altijd twee voor een koning en meestal een voor een koningin. Twee zouden voor de namen van Achnaton zijn geweest. De derde cartouche zou worden ingevuld met de naam Neferneferoeaton Nefertiti.

Omdat er rondom het 15^de regeringsjaar onduidelijkheid ontstond over de naamgeving van koningin Neferneferoeaton heeft men mogelijk de cartouches niet ingevuld. Een andere onvoltooide stèle is Berlijn 20716 en toont opnieuw twee vorsten. Dit is te zien aan de uraeusslangen aan het voorhoofd. Zeer waarschijnlijk stelt de zittende figuur links met de nemes-hoofdoek Achnaton voor. Rechts giet zijn echtgenote en co-regentes Anchcheperoera Neferneferoeaton een flacon met wijn uit in een kelk. Zij draagt de blauwe chepresj-kroon op haar hoofd. Mogelijk is het werk aan deze stèle gestaakt bij het overlijden van Achnaton.

De gebeurtenissen tijdens de laatste regeringsjaren van Achnaton zijn al met al niet geheel duidelijk vanwege het ontbreken van doorslaggevend bewijs. Dat een raadselachtige figuur met de naam Semenchkara koning werd, staat vast. Het moment waarop is echter onbekend. Ook staat vast dat de oudste dochter van Achnaton en Nefertiti, Meritaton, de grote koninklijke echtgenote van Semenchkara is geweest. Anchcheperoera Semenchkara heerste maar kort over Egypte. Het hoogst bekende regeringsjaar is jaar een.

Graf EA2 in Tell el-Amarna werd aangelegd voor Meryra II, de kamerheer van koningin Nefertiti. Op de oostwand staat de ‘Grote Durbar’ weergegeven. Het toont een festival ter ere van het koninklijke echtpaar en vormt de enige voorstelling waarbij de zes dochters van Achnaton en Nefertiti worden getoond. Deze imposante reliëfvoorstelling beslaat de gehele wand en kent een datering: tweede maand van het peret-seizoen regeringsjaar 12.

De noordwand van dezelfde ruimte vertoont een voorstelling van de huldiging van de grafeigenaar door farao Anchcheperoera Semenchkara en zijn grote koninklijke echtgenote Meritaton. Vele egyptologen plaatsen deze ceremonie ook in regeringsjaar 12 van Achnaton. Deze voorstelling, direct naar de onvoltooide schrijn, is echter van een geheel andere kwaliteit en is alleen in inkt uitgevoerd. Waarschijnlijk is deze scène van het uitreiken van het eregoud kort na het overlijden van Achnaton en dus pas in het 17^de regeringsjaar aangebracht.

De Belgische egyptologe Athena Van der Perre heeft in 2012 inscripties onderzocht in een steengroeve te Deir el-Bersjeh bij Tell el-Amarna. Ze ontdekte dat er ook in het 16^de regeringsjaar van farao Achnaton nog sprake is van Neferneferoeaton Nefertiti als de echtgenote van de koning. Daarmee lijkt het erop dat er nog geen sprake is van een co-regentschap tussen Achnaton en Neferneferoeaton. De koningin wordt namelijk in deze tekst aangeduid als ‘grote koninklijke echtgenote’ Neferneferoeaton Nefertiti. 

Deze nieuwe informatie suggereert dat het minimum aantal van drie jaren waarin Nefertiti onder de naam Anchcheperoera Neferneferoeaton als koningin heeft geregeerd, pas heeft plaatsgevonden na het 16^de regeringsjaar van Achnaton. Dit hoeft echter niet zo te zijn. Verschillende titels, namen en epitheta voor Nefertiti werden naast elkaar gebruikt.

Het is goed mogelijk dat de opzichter van de arbeiders in de steengroeve van Deir el-Bersjeh de oorspronkelijke en zeer bekende benaming voor de koningin Neferneferoeaton Nefertiti bleef hanteren. Binnen het grensgebied van Achetaton werd op officiële monumenten de naam inmiddels aangepast naar Anchcheperoera Neferneferoeaton en werden haar regeringsjaren bijgehouden.

Onderzoek uit 2010 door Carsten M. Pusch van de universiteit van Tübingen heeft aangetoond dat de mummie uit KV 55 een man, ouder dan 35 jaar, is geweest. Hierdoor lijkt het hem zeer onwaarschijnlijk dat de mummie een mannelijke Semenchkara is. Hij is van mening dat het de mummie van farao Achnaton is.

Lijnrecht tegenover de bevindingen van Pusch staat het onderzoek, ook uit 2010, aan dezelfde mummie door de Tjechische antropoloog Eugen Strouhal. Hij is er van overtuigd dat de mummie een man is geweest die een leeftijd heeft bereikt tussen de 19 en 22 jaar. Hij komt dan ook tot de conclusie dat het de mummie van een jonge koning Semenchkara is.

HJP

Zie ook de koningskaart voor meer informatie over deze farao.

Bronnen:
– Amarna, ancient Egypt’s age of revolution – B. Watterson
– Egypt’s false prophet Akhenaten – N. Reeves
– The Amarna succession, Een artikel door J.P. Allen uit: Causing His name to live: studies in Egyptian Epigraphy and history in memory of William J. Murnane
– The phantom pharaoh – D. Forbes, in KMT vol. 19 nr. 1 Spring 2008
– The Complete Royal Families of Ancient Egypt – A. Dodson en D. Hilton
– Farao’s van de Zon, Achnaton, Nefertiti, Toetanchamon – R.E. Freed, Y.J. Markowitz en S.H. D’Auria
– Chronicle of the Queens of Egypt – J. Tyldesley
– Nefertiti: Egypt’s Sun Queen – J. Tyldesley
– Syllabus Summer School 2017, De Atonrevolutie – P. van Gils en H. Pragt
– Chronicle of the Pharaohs – P.A. Clayton