Speos Artemidos

Speos Artemidos is de moderne naam van de tempel van Pachet en is de Griekse naam voor ‘Grot van Artemis’. Deze naam is te danken aan de Grieken die de leeuwin Pachet zagen als Artemis, hun godin van de jacht. De Egyptenaren plaatsten haar echter aan de zijde van een verschijningsvorm van de valkgod Horus.

De verering van Pachet concentreerde zich in Midden-Egypte aan de oostoever van de Nijl rondom de huidige plaats Beni Hassan. Er zijn in deze regio vele amuletten van de godin teruggevonden. Deze beschermende voorwerpen werden niet alleen gedragen om kwaad af te weren, maar ook als symbool van vruchtbaarheid.

Koningin Hatsjepsoet en haar opvolger Thoetmoses III lieten bij de monding van een wadi in de heuvels ten oosten van het huidige dorpje Stabl Antar de eerste tempel in de kalksteenrotsen uithakken. De tempel is nooit voltooid en de reliëfs die er wel zijn aangebracht, zijn helaas zwaar beschadigd. Dat geldt ook voor de Hathor-kapitelen aan de façade.

De tempel is uitgehakt aan de zuidzijde van de wadi en kent daardoor een noord-zuid oriëntatie. Het heiligdom bestaat uit een voorhof, een kleine gang en een sanctuarium met een nis. Boven de ingang is in de tijd van Hatsjepsoet een tekst aangebracht waarin staat dat ze verscheidene tempels heeft laten herstellen die eerder door de buitenlandse Hyksos waren onteerd. Het is goed denkbaar dat tijdens het Middenrijk op deze plaats ooit een kleiner heiligdom voor Pachet uit de rotsen is gehakt.

In de voorhof is alleen de zuidelijke achterwand gedecoreerd. De naam en voorstellingen van Hatsjepsoet uit de 18de dynastie zijn veelal vervangen door die van Sethy I uit de 19de dynastie. Links van de centrale doorgang is de wand over twee reliëfvoorstellingen verdeeld.

Direct links van de doorgang is de god Amon te zien, zittend op zijn troon, met de farao geknield voor hem. De godin Pachet staat achter de vorst en strekt haar arm uit ten teken van bescherming. Links van deze voorstelling is de god Thot te zien die de negen scheppingsgoden van Heliopolis, de Enneade, aanspreekt. Hoewel Pachet in de begeleidende tekst duidelijk met naam wordt genoemd, staat zij niet bij de Enneade afgebeeld. De Enneade bestaat normaal uit negen goden, maar is hier aangevuld met de Thebaanse oorlogsgod Monthoe, de valkgod Horus en de koegodin Hathor.

Rechts van de doorgang is de wand in drieën gedeeld. Eerst is Pachet te zien op haar troon. De farao offert haar wierook en geeft haar een plengoffer van water. Rechts hiervan is te zien hoe Pachet de koning twee papyrusscepters aanreikt. De scepters zijn gekroond met de witte kroon van het zuiden en de rode kroon van het noorden. Geheel rechts staat de farao voor de god Thot afgebeeld.

In de kleine gang naar het sanctuarium staat de farao op de linkerwand afgebeeld terwijl hij een plengoffer van ‘koel water’ brengt aan een Pachet. Op de rechterwand offert de vorst een klepsydra (waterklok) aan de godin.

Het kleine sanctuarium is slechts ruw uitgehakt. Achterin bevindt zich een nis voor het cultusbeeld. Aan beide zijden naast de nis is een voorstelling van Pachet in grof uitgewerkt verhoogd reliëf aangebracht. Deze voorstellingen zijn pas in de tijd van Sethy I vervaardigd en zijn nooit verder uitgewerkt.

In de wadi direct ten westen van de rotstempel van Pachet bevindt zich een uitgestrekte begraafplaats voor katten. Aangenomen wordt dat deze necropool in nauwe relatie stond met de godin Pachet. Men vond er grote hoeveelheden gemummificeerde katten. Van vele daarvan kan men zeggen dat ze van zeer ver zijn aangevoerd om hier een rituele begrafenis te krijgen. De aanwezigheid van talloze gemummificeerde valken op de site zou verdere associatie met Hathor als moeder van Horus, de havik, de farao en de zon verklaren. De meeste bijzettingen stammen uit de Late Tijd.

MvK

Bronnen:
– Het oude Egypte in Woord en Beeld – T. Wilkinson
– The Complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt – R.H. Wilkinson
– The Complete Temples of Ancient Egypt – R.H. Wilkinson
– Texts of Hatshepsut and Sethos I inside Speos Artemidos – H.W. Fairman en B. Grdseloff, uit: The Journal of Egyptian
Archeology, volume 33
– Foto van farao die waterklok offert – Mariëlle van Kampen