Egyptisch Museum, Caïro.
Het motief van een tweestrijd is van oudsher erg populair in Egypte. Het verwijst indirect naar de dualiteit in de samenleving die sinds de eenwording van Opper- en Neder-Egypte altijd een rol is blijven spelen. In de mythologie wordt dit tot uiting gebracht in de strijd tussen Horus en Seth. Deze rivaliserende goden betwisten het koningschap over Egypte. Wanneer de Enneade hierover een uitspraak doet en Horus met de gouden zonneschijf tot koning wordt gekroond, komt Seth hiertegen in opstand. Hij stelt voor om een wedstrijd te houden:
Nu werd Seth erg boos en hij slaakte een luide kreet, toen ze gezegd hadden, dat Horus gelijk had en Seth ongelijk. En Seth zwoer een grote godseed, zeggende: ‘Men zal hem het ambt niet geven. Men zal hem juist met mij naar buiten laten gaan en dan zullen we ons een paar steenboten bouwen. En dan zullen we een wedstrijd houden, wij tweeën. En degene, die zijn makker de baas is, zal men het Heersersambt geven.’
De Enneade stemt hier stilzwijgend mee in en de twee goden gaan aan de slag:
Toen bouwde Horus een boot van cederhout en hij bepleisterde die met gips en hij liet hem te water tegen avondtijd en geen mens ter wereld had het gezien. Maar Seth zag de boot van Horus. Hij begaf zich naar het gebergte, hakte een bergtop los en bouwde voor zichzelf een boot van steen, honderdachtendertig el lang. Nu daalden ze af in hun boten in het bijzijn van de Enneade – en toen zonk de boot van Seth onder water.
De strijd tussen twee rivalen is een belangrijk motief dat ook in literaire verhalen terugkomt. Het beroemde verhaal uit het Middenrijk van Sinoehe beschrijft zo’n gevecht. De gevluchte Egyptische ambtenaar Sinoehe is terecht gekomen in Retsjenoe, een gebied dat ter hoogte van het huidige Libanon is gelegen. Daar neemt hij het op tegen wat genoemd wordt ‘de sterke man van Retsjenoe’. Het verhaal lijkt enigszins op het Oudtestamentische verhaal van David die het opneemt tegen de reus Goliath. In het verhaal gaat het dan ook niet om een sportief duel, maar om een strijd op leven en dood. Het komt voornamelijk aan op de beheersing van het wapentuig, reactiesnelheid en lichamelijke vaardigheden.
Boksen
Een populaire vorm van tweestrijd was boksen. Toch zijn maar weinig voorstellingen van Egyptische boksers bewaard gebleven. Een scène in het graf van Meryra II te Tell el-Amarna uid de 18dedynastie is wel eens geïnterpreteerd als een weergave van boksen. De houding die door de twee mannen wordt aangenomen komt echter ook voor bij worstelaars. Toch is het niet uitgesloten dat het om een bokswedstrijd gaat. Aan het begin van de regering van Amenhotep IV (18dedynastie), tijdens zijn co-regentschap met Amenhotep III werd in Assasif het graf TT 192 van de hoge ambtenaar Cheroeëf uit de 18dedynastie voorzien van gedetailleerde reliëfvoorstellingen. Hier worden onmiskenbaar boksers weergegeven. Deze activiteit maakte onderdeel uit van de plechtigheden in het kader van de viering van het dertigste regeringsjaar van Amenhotep III (18dedynastie). Twaalf boksers worden er getoond. Daarnaast zijn ook zeven stokvechters met papyrusstengels in hun handen te zien. De bijschriften bij de boksers geven onvoldoende informatie over de sportieve aspecten van de religieuze ceremonieën. Van sommige Egyptische woorden ontbreekt zelfs de betekenis. Naast de boksers staan woorden als ‘grijpen’ of ‘stoten’ in de betekenis van ‘met de vuist treffen’. Ook staat er vaak het woord ‘zich verdedigen’. Het is onduidelijk of het om een echte bokswedstrijd gaat of om een schijngevecht bij het religieuze festival. Het zijn in ieder geval wel de oudste voorstellingen ter wereld waarbij boksen als een vorm van sport, nog zonder het gebruik van handschoenen, wordt getoond.
In de Ny Carlsberg Glyptothek te Kopenhagen wordt een terracotta reliëf van een Egyptische bokswedstrijd uit de Romeinse Tijd bewaard. De boksers zijn hier een kat en een muis. Ze staan op hun achterste poten en staan met hun voorpoten in de lucht, klaar om toe te slaan. De roofvogel boven hun hoofden is zowel toeschouwer als scheidsrechter. In zijn bek houdt hij een palmtak voor de winnaar. Deze scène verwijst ongetwijfeld naar een Egyptische fabel waarvan de precieze inhoud helaas niet is overgeleverd.
HJP
Bronnen:
– Sport am Nil, Texte aus drei Jahrtausenden ägyptischer Geschichte – W. Decker
– Sport und Spiel im Alten Ägypten – W. Decker
– Der Sport im alten Ãgypten – A.D Touny en S. Wenig
– Egyptian Games and Sports – J.A. Tyldesley
– Cursus Sport en Spel – H. Pragt