Toetanchaton/Toetanchamon

Farao Toetanchamon was de twaalfde vorst van de 18^de dynastie volgens de Koningslijst. Hij geniet wereldwijde bekendheid vanwege de vondst van zijn tombe in het Dal der Koningen. Maar verder is hij een raadselachtig persoon.

Hij werd vermoedelijk geboren in Achetaton (het tegenwoordige Tell el-Amarna) ergens tijdens de tweede helft van de regeerperiode van Achnaton.

Er is de afgelopen jaren discussie geweest of Toetanchamon wel of niet van koninklijke afkomst was. Een reliëf gevonden in El-Asjmoenein bevestigt dat Toetanchaton, zoals hij tot aan het begin van zijn regeerperiode heette, van koninklijke afkomst was. Hij wordt op dit blok ‘een zoon van het lichaam van de koning’ genoemd. De naam van die koning wordt echter niet genoemd. De meest aannemelijke vader is Achnaton.

Ook de identiteit van zijn moeder is onzeker. De grote koninklijke echtgenote van Achnaton, Nefertiti, heeft waarschijnlijk geen zonen gekregen, maar zij was niet de enige echtgenote van Achnaton. Een vrouw met de naam Kiya wordt ‘de zeer geliefde vrouw van de koning van Opper- en Neder-Egypte’ genoemd. Zij is daarom ook een goede kandidate voor het moederschap van Toetanchamon.

Toen Achnaton in 1335 v.Chr. stierf, werd de macht overgenomen door Nefertiti. Zij had de laatste drie jaar van zijn regering als co-regente onder de namen Anchcheperoera Neferneferoeaton geregereerd. Omdat zij alleenheerseres werd en een accentverschuiving wilde doorvoeren naar de Ra-cultus ten opzichte van de Aton-cultus veranderde ze haar geboortenaam in Semenchkara. Na een korte regeerperiode verdween Semenchkara van het politieke toneel en werd opgevolgd door Toetanchaton.

Vanwege zijn jonge leeftijd zullen zijn directe adviseurs de werkelijke macht in handen hebben gehad. Onder hen bevonden zich twee toekomstige troonopvolgers: Eje en Horemheb. Toetanchaton trad in het huwelijk met Anchesenpaäton, de derde dochter van Achnaton en Nefertiti. Het jonge paar raakte twee maal in verwachting; beide dochtertjes werden echter te vroeg en dood geboren.

Vroeg in zijn regeerperiode verliet de koninklijke familie Achetaton en kozen zij Memfis als koninklijke residentie. In het 2^de regeringsjaar vond een zeer belangrijke binnenlandse gebeurtenis plaats. De Aton-cultus werd namelijk afgeschaft. Toetanchaton veranderde zijn naam in Toetanchamon en Anchesenpaäton de hare in Anchesenamon. Zo werd de verwijzing in hun namen naar de zonneschijf Aton vervangen door die naar de god Amon.

De door Achnaton gesloten heiligdommen voor Amon werden heropend en de vergeten en verbannen goden werden opnieuw vereerd. Deze gebeurtenis is opgeschreven op een koninklijke verordening, de zogenaamde Restauratiestèle.
Naast deze Restauratiestèle is er weinig bekend over de regeerperiode van Toetanchamon. Reliëfs uit de tempels van Karnak en Loeksor en uit het Memfitische graf van Horemheb geven verwijzingen naar minstens twee militaire campagnes, een in Syro-Palestina, de ander in Nubië. Op ongeveer 18-jarige leeftijd overleed Toetanchamon. Hij had toen zo’n negen jaar geregeerd. Het was waarschijnlijk een onverwachte dood, want de koning was nog jong.

Zijn graf in het Dal der Koningen was nog niet gereed. Snel werd daarom een kleiner graf voor hem aangepast. Mogelijk was dit graf voor Eje bestemd, maar hiervoor is geen doorslaggevend bewijs gevonden. Een andere aanwijzing voor de onverwachte dood van de jonge koning is af te leiden uit zijn grafinventaris. Veel objecten uit het graf van Toetanchamon maakten deel uit van de grafinventarissen van andere koninklijke personen, die werden aangepast voor Toetanchamon.

Na de dood van Toetanchamon was de opvolging een probleem. Er was geen mannelijke troonopvolger. Koningin Anchesenamon nam waarschijnlijk een drastische stap. Onzeker over haar toekomst, schreef ze een brief aan Sjoeppilioema, de koning van de Hethieten, met het verzoek om met een van zijn zonen te trouwen. Prins Zannanza werd naar Egypte op weg gestuurd, maar hij bereikte het land nooit. Vermoedelijk werd hij onderweg door tegenstanders van het plan van Anchesenamon tegengehouden en vermoord.

Een ring met daarop de namen van Eje en Anchesenamon doet vermoeden dat de koningin, wellicht onder dwang, is getrouwd met Eje. Wat er hierna met haar is gebeurd, is onbekend. Eje regeerde ongeveer vier jaar en werd opgevolgd door Horemheb.

PvG & HJP

Zie ook de koningskaart voor meer informatie over deze farao.

Bronnen:
– The complete Tutankhamun  – N. Reeves
– De grote farao’s – T.G.H. James
– Tutankhamen  – C. El Mahdy
– The Complete Royal Families of Ancient Egypt – A. Dodson en D. Hilton
– Chronicle of the pharaohs – P. A. Clayton
– Syllabus Summer School 2017, De Atonrevolutie – P. van Gils en H. Pragt