Sport in het oude Egypte: worstelen

Worstelen was één van de meest populaire vormen van tweestrijd in het oude Egypte en werd beoefend door zowel jongeren als volwassenen. De exacte regels zijn onbekend, omdat ze nooit zijn opgetekend. Alle informatie moet worden gehaald uit voorstellingen. Zo is onbekend welke grepen wel of niet waren toegestaan of op basis waarvan men een overwinning kon behalen. Waarschijnlijk waren er maar weinig regels en werd de overwinning geclaimd door de overgave van de tegenstander of wanneer deze volledig tegen de vlakte was gewerkt. De voorstellingen tonen vrijwel uitsluitend worstelaars die minimaal nog met een been op de grond staan. Slechts in een paar gevallen worden mannen getoond die op de grond terecht zijn gekomen. De weinige bijschriften die de scènes vergezellen, betreffen voornamelijk luide kreten die tijdens de krachtsinspanningen werden geuit. De interpretatie van de worstelscènes wordt nog eens bemoeilijkt door het gebrek aan perspectief in de Egyptische voorstellingen.

Egyptische worstelaars streden meestal naakt. Het is onbekend of lichamen werden geolied zoals de Grieken en Romeinen dat deden. Omdat olievazen in de voorstellingen ontbreken, is het niet aannemelijk dat dit gebeurde. Voordat de wedstrijd begon, kregen de beide worstelaars een witte linnenband om hun heupen gebonden. Voorstellingen van een ‘worstelmat’ zijn er niet. Het lijkt erop dat er in de open lucht werd geworsteld en dat het terrein niet strikt werd afgebakend.

De oudste voorstelling van het worstelen bevindt zich in Sakkara in de mastaba van de vizier Ptahhotep uit de 5^de dynastie. Op de grafwand zijn zes paar worstelaars afgebeeld die aan hun jeugdlok als kinderen zijn te herkennen. Uit het Middenrijk zijn veel meer worstelscènes bekend. Deze zijn aangetroffen in de rotsgraven van de gouwvorsten van Elefantine, Meïr, Deir el-Bersjeh, Beni Hassan en de Thebaanse westoever in Loeksor.

In de graven van de gouwvorsten te Beni Hassan zijn de meeste worstelscènes te vinden. In graf 15 van Baket III zijn 219 worstelparen te zien. In graf 17 van zijn zoon Chety zijn 122 worstelparen uitgebeeld. Graf 2 van Amenemhat vertoont 59 voorstellingen van worstelaars. Voor de overzichtelijkheid zijn de Egyptische worstelaars in contrasterende kleuren geschilderd. Vaak zijn deze voorstellingen geïnterpreteerd als de verschillende ‘houdingen’ die zouden zijn toegestaan bij een worstelpartij. De nauwkeurige reproductie van de vele verschillende houdingen geeft aan dat de kunstenaars zelf de regels van het worstelen moeten hebben gekend. Veel grepen die bekend zijn uit het moderne worstelen, zijn te zien. Te herkennen zijn de gordelgreep, beenheffen, knieheffen vanuit de elleboogholte, heupzwaaien, arm- en beenklemmen. Deze scènes zouden echter niet als sport moeten worden opgevat, maar als een militaire training in het man-tot-mangevecht. De gouwvorsten beschikten over privélegers en zorgden zo voor de stabiliteit in de regio. De figuur die in de voorstellingen doorgaans voor de scheidsrechter wordt aangezien, zou net zo goed een militair instructeur kunnen zijn.

In het Nieuwe Rijk neemt het aantal worstelscènes beduidend af en verdwijnen zelfs compleet na deze periode. In het graf van Amenmose (TT 19) te Dra Aboe el-Naga uit de 19^de dynastie wordt een worstelpartij in twee scènes getoond. De verliezer ligt op de grond en de winnaar heft zijn armen in de lucht. Aan hun kleding is te zien dat worstelaars tijdens deze periode vooral werden gerekruteerd onder soldaten. De militaire worstelaars vormden een apart detachement binnen het Egyptische leger. Dit wordt aangetoond in het graf van Tjanoeni (TT 74), legerschrijver ten tijde van Thoetmoses IV uit de 18^de dynastie. Een rij met jonge rekruten wordt getoond. De meest rechter figuur sluit de rij en draagt een embleem met de voorstelling van twee worstelende soldaten.

Naast grafschilderingen zijn er kleine beeldjes van worstelaars bekend. In het Oriental Institute in Chicago wordt een beeldje van Nyanchinepoe uit de 5^de dynastie bewaard. Uit het Nieuwe Rijk zijn ook enkele voorstellingen bekend van worstelaars op ostraka. In het Neues Museum in Berlijn wordt een ostrakon bewaard met worstelaars die ogenschijnlijk door twee kinderen worden ‘aangeduwd’ tijdens het rechtstandige gevecht. De bekendste scènes zijn echter te vinden onder het verschijningsvenster in de Medinet Haboe-tempel van Ramses III in Loeksor, uit de 20^ste dynastie. Daar wordt een ‘demonstratiewedstrijd’ getoond die werd bijgewoond door de farao, Egyptische hoogwaardigheidsbekleders en buitenlandse gezanten. Deze worstelpartij diende de superioriteit van de Egyptische soldaten aan te tonen. In een van de scènes past een Egyptische worstelaar een niet-reglementaire greep toe op zijn tegenstander. De figuur die er bij staat geeft hem een waarschuwing: ‘Kijk uit! U bent in aanwezigheid van de farao, uw meester.’ De worstelscènes in de tempel tonen ook het einde van een worstelwedstrijd. De winnaar staat met zijn benen uit elkaar en heeft zijn armen in de lucht geheven. De verliezer is natuurlijk altijd de buitenlander die op de grond ligt.

HJP

Bronnen:
– Sport am Nil, Texte aus drei Jahrtausenden ägyptischer Geschichte – W. Decker
– Pharao und Sport – W. Decker
– Sport und Spiel im Alten Ägypten – W. Decker
– Der Sport im alten Ãgypten – A.D Touny  en S. Wenig
– Egyptian Games and Sports – J.A. Tyldesley
– Cursus Sport en Spel – H. Pragt